راهنمای تربیت کودک(بخش ششم)

 

تنبیه رفتار در نظریه شرطی سازی کنشگر اسکینر

(سیارک) در مقاله قبلی هر آن چه را که لازم بود درباره تقویت رفتار بیان کردیم و مثال های فراوانی در مورد آن ها گفته شد. در این بخش سعی می شود تنبیه رفتار کنشگر و هر آن چه از این نظریه برای تربیت کودک لازم است بیان شود.

قبلا اشاره کردیم که تقویت چه مثبت باشد و چه منفی موجب نیرومند شدن رفتار می شود. یعنی احتمال رخ دادن رفتار را در شرایط یکسان در آینده افزایش می دهد.در مقابل تقویت، تنبیه قرار دارد. تنبیه موجب ضعیف شدن رفتار یا کاهش احتمال وقوع آن در آینده می شود.

اگر ارگانیسم، رفتاری انجام دهد که پیامد نامطلوبی به دنبال داشته باشد آن رفتار ضعیف می شود و احتمال وقوع رفتار در آینده کم می شود. به این حالت تنبیه رفتار گفته می شود.موشی را در نظر بگیرید که در جعبه ای قرار دارد. اگر موش اهرمی را بکشد و به دنبال آن به او شک برقی وارد شود. رفتار کشیدن اهرم ضعیف می شود و احتمال انجام آن در آینده کاهش می یابد. کودکی که در مقابل والدین خود کر ناپسندی انجام می دهد با اخم یا سیلی یا قهر و طرد کردن والدین روبرو می شود و در تنیجه احتمال وقوع این رفتار از کودک در آینده در حضور والدین کم می شود. هر چند که در بخش های بعدی راه حل های بهتری برای جایگزینی تنبیه های گفته شده در این مثال بیان خواهیم کرد. زیرا تنبیه فیزیکی کودک و طرد کردن نباید صورت بگیرد و این مثال فقط برای تفهیم مفهوم تنبیه آورده شده است.

به طور کلی به یاد داشته باشید که استفاده از تقویت بهتر از استفاده از تنبیه است و اکثر روانشناسان بر این مسئله تأکید می کنند.

همان طور که در شکل می بینید تنبیه به طور کلی به دو دسته تنبیه ارائه ای و تنبیه حذفی تقسیم بندی می شود. تنبیه ارائه ای به تنبیهی گفته می شود که در آن محرکی ارائه می شود تا احتمال وقوع رفتار در آینده کاهش پیدا کند. در تنبیه حذفی یک محرک حذف می شود تا در آینده احتمال وقوع رفتار کاهش پیدا کند.

تنبیه ارائه ای شامل چهار مورد: بازدارنده ها، تنبیه فیزیکی، کار اضافی و شرمساری و تحقیر است.

بازدارنده ها به هر حرکت یا کلامی گفته می شود که موجب شود رفتار کودک متوقف شود مانند گفتن کلمه ی هیس یا اشاره کردن با انگشت به همین نشانه یا اخم کردن و ...

تنبیه فیزیکی به آزار و اذیت فیزیکی کودک گفته می شود .

 

کار اضافی به تنبیهی گفته می شود که در طی آن کودک به عنوان تنبیه مجبور می شود کار اضافه ای را که مسئولیت او نیست انجام دهد.شرمساری و تحقیر استفاده از کلمات و حرکاتی است که موجب تحقیر کودک شود.

 

تنبیه حذفی شامل محروم کردن و جریمه کردن می شود.

تنبیه حذفی به محروم کردن کودک از برخی از محیط ها گفته می شود که کودک دوست دارد در آن جا حضور داشته باشد و جریمه کردن به گرفتن چیز هایی از کودک گفته می شود که آن ها را دوست دارد یا به زحمت آن ها را به دست آورده است.

همان گونه که گفته شد، تا جایی که امکان دارد از تنبیه استفاده نکنید. اگر لازم شد از تنبیه استفاده کنید بین بد و بدتر، بد را انتخاب کنید. یعنی همه ی تنبیه ها به اندازه هم مخرب نیستند. بهتر است از تنبیه هایی استفاده کنید که مؤثر تر هستند و اثر تخریبی کمتری بر روی کودک دارند. از همین رو تنبیه ها به دو دسته تنبیه های مؤثر و غیر مؤثر تقسیم می شوند.

تنبیه های مؤثر که می توانید در صورت لزوم از آن ها استفاده کنید شامل موارد زیر است:

1- بازدارنده ها 2- محروم کردن 3- جریمه کردن
تنبیه های غیر مؤثر شامل موارد زیر است:

1- تنبیه فیزیکی 2- کار اضافی 3- شرمساری و تحقیر

حال بیایید بررسی کنیم که چرا این تنبیه ها نفی می شوند. روانشناسان باور دارند که در اثر تنبیه های فیزیکی مانند: سیلی زدن، آزار بدنی و ... کودکان یاد می گیرند به عنوان اثر جانبی نامطلوب این رفتار ها را از خود نشان دهند. یعنی این که کودکان شما از شما تنبیه کردن را یاد می گیرند. آیا کودک شما همیشه کودک باقی می ماند؟ حال اگر دوست دارید کودک شما در مدرسه دوستانش را کتک بزند و در آینده رفتار های قلدری از خود نشان دهد و در نهایت سر از زندان یا بیمارستان در بیاورد کودک خود را از نظر فیزیکی تنبیه کنید ولی اگر کودکی با شخصیت سالم تر می خواهید لطفا دور این تنبیه را خط بکشید. تنبیه شرمساری و تحقیر نیز می تواند موجب برخی از اثرات جانبی مانند تنبیه فیزیکی شود یا کودکی خجالتی و بی دست و پا با مشکلات عاطفی و ارتباطی بار بیاورد. هر گاه به کودک خود کاری را به عنوان تنبیه بسپارید کودک خود را برای همیشه از آن کار متنفر خواهید کرد. شاید دادن یک کار اضافی به کودک او را برای مدتی آرام کند ولی کودک شما وقتی به یک بزرگسال تبدیل شود از برخی از کارها متنفر خواهد بود و این به او لطمه خواهد زد. در مقابل این تنبیه ها تنبیه های مؤثر قرار دارند که آن ها هم بی ضرر نیستند ولی اثرات جانبی کمتری نسبت به موارد توضیح داده شده دارند.

آیا تنبیه تنها راه از بین بردن رفتار های نامطلوب است؟

امروزه روانشناسان راه های بهتری برای جایگزین تنبیه پیدا کرده اند.

به طور کلی راه های کاهش رفتار نامطلوب شامل: تنبیه، خاموشی و سیری می شود.

همه ی رفتار ها به دلیلی اتفاق می افتند. این دلیل همان تقویت کننده رفتار است. باید فهمید چه پیامدی از آن رفتار برای کودک وجود دارد که باعث می شود از آن رفتار لذت ببرد و سپس آن پیامد لذت بخش را حذف کرد. خاموشی در شرطی سازی عاملی زمانی اتفاق می افتد که رفتار درنتیجه عدم تقویت متوقف شود. به عنوان مثال اگر کودکی دارید که برای خرید کردن زیاد بهانه می گیرید یا در نظر بگیرید که کودک شما برای رسیدن به خواسته هایش گریه می کند و شما فورا برای قطع کردن گریه هایش به درخواستش پاسخ می دهید در حقیقت شما به گریه کردن کودک پیامد مثبت داده اید یعنی به کودک فهمانده اید که اگر گریه کند به خواسته اش می رسد. حال چگونه این گریه کردن را از بین می برید؟ کافی است چند بار که کودک برای چیزی گریه کرد به گریه ها و درخواستش توجه نکنید تا رفتار گریه کردن او خاموش شود. بعد از آن کودک می داند که گریه کردن فایده ندارد و خود به خود آرام می گیرد.

رفتار ها هنگامی که خاموش شوند یا تنبیه شوند کاهش پیدا می کنند اما زمانی هم که بسیار زیاد تقویت شوند کاهش پیدا می کنند.

سیری یا اشباع فرآیندی است که تقویت کننده ها به مقدار زیادی پشت سر هم تکرار می شوند تا برای کودک عادی می شوند و دیگر اثر تقویتی خود را از دست می دهند. مثلا شما فکر کنید هر روز و هر وعده غذای مورد علاقه خود را به مقدار زیادی بخورید پس از چند وعده دیگر علاقه ای به خوردن آن غذا نخواهید داشت به این حالت سیری گفته می شود و می تواند در ترک رفتار مؤثر باشد.

در آخر توصیه می شود اگر می خواهید رفتاری را در کودک نهادینه کنید یا او را از رفتار های ناپسند دور کنید از تقویت رفتار های مناسب و خاموش سازی رفتار های نامناسب استفاده کنید.

در این مقاله به طور کامل تنبیه و اثرات آن بررسی شد و توصیه های لازم برای استفاده از تنبیه یا استفاده نکردن از آن بیان شد. در ادامه مجموعه مقالات راهنمای تربیت کودک شما را با راه های بهتر و جدید تر تربیت کودک آشنا خواهیم کرد.ترجمه  itrans.ir 

در سیارک بخوانیم:

راهنمای تربیت کودک

راهنمای تربیت کودک(بخش دوم)

راهنمای تربیت کودک(بخش سوم)

راهنمای تربیت کودک(بخش چهارم)

راهنمای تربیت کودک(بخش پنجم) 

نظرات

برای ارسال نظر باید وارد حساب کاربری شوید. ورود یا ثبت نام

بیشتر بخوانید