آیا کم خونی کمبود آهن قابل پیشگیری است ؟
آنمی (کم خونی) زمانی رخ می‌دهد که سطح سلول‌های قرمز خون (RBCها) در خونتان کمتر از حالت نرمال باشد. کم خونیِ کمبود آهن متداول‌ترین نوع کم خونی است و زمانی رخ می‌دهد که بدنتان آهن معدنی کافی نداشته باشد. بدنتان برای ساخت پروتئینی به نام هموگلوبین نیاز دارد. این پروتئین مسئول حمل اکسیژن به بافت‌های بدنتان است که برای بافت‌ها و عضلات برای عملکرد درست ضروری است. زمانی که آهن کافی در جریان خونتان وجود ندارد، بقیه بدنتان نمی‌تواند مقدار اکسیژن مورد نیاز آن را دریافت کند.
با این که این شرایط می‌تواند متداول باشد، بسیاری از افراد نمی‌دانند که دچار کم خونی ناشی از کمبود آهن هستند. تجربه کردن نشانه‌ها برای سال‌ها بدون حتی دانستن علت آن ممکن است.
در زنان در سن فرزند آوری، متداول‌ترین علت کم خونی کمبود آهن، از دست رفتن آهن در خون به علت قاعدگی شدید یا بارداری است. تغذیه ناسالم یا بیماری‌های روده‌ای خاصی که بر چگونگی جذب آهن در بدن تأثیر می‌گذارند نیز موجب کم خونی کمبود آهن می‌شوند. پزشکان معمولاً این شرایط را با مکمل‌های آهن یا تغییرات تغذیه‌ای درمان می‌کنند.
علت کم خونی ناشی از کمبود آهن چیست؟
طبق انجمن خون شناسی امریکا، کمبود آهن متداول‌ترین علت کم خونی است. دلایل بسیاری درباره کمبود آهن در خون وجود دارد. این دلایل عبارت‌اند از:
خوردن کم آهن
خوردن مقدار بسیار کم آهن به مدت طولانی می‌تواند موجب کمبود آن در بدنتان شود. غذاهایی نظیر گوشت، تخم مرغ و برخی سبزیجات دارای برگ سبز سرشار از آهن هستند. از آن جا که آهن در طول رشد سریع ضروری است، زنان باردار و کودکان ممکن است حتی به غذاهای سرشار از آهن در برنامه غذایی‌شان بیشتر نیاز داشته باشند.
بارداری یا از دست رفتن خون به علت قاعدگی
در زنان در سن فرزند آوری، متداول‌ترین دلایل کم خونی کمبود آهن، قاعدگی همراه با خونریزی شدید و از دست رفتن خون در هنگام زایمان است.
خونریزی داخلی
شرایط پزشکی خاص می‌تواند موجب خونریزی داخلی شده و به کم خونی کمبود آهن بیانجامد. نمونه‌های آن شامل زخم معده، پولیپ در روده‌ها یا سرطان روده بزرگ است. استفاده معمول از مسکن‌های درد مانند آسپیرین نیز می‌تواند به خونریزی معده بیانجامد.
ناتوانی در جذب آهن
بیماری‌های خاص یا عمل‌های جراحی که بر روده‌ها تأثیر می‌گذارند، نیز می‌توانند در جذب آهن توسط بدن دخالت کنند. حتی در صورتی که آهن کافی در تغذیه‌تان داشته باشید، بیماری سلیاک یا جراحی روده، مانند مسیر فرعی برای معده می‌تواند مقدار آهن قابل جذب بدن را محدود کند.
چه کسانی در معرض کم خونی کمبود آهن قرار دارند؟
کم خونی یک شرایط متداول بوده و می‌تواند هم در مردان و هم زنان در هر سنی و در هر نژادی رخ می‌دهد. برخی افراد می‌توانند نسبت به دیگران بیشتر در معرض کم خونی کمبود آهن باشند. این افراد عبارت‌اند از:
• زنان در سن فرزند آوری
• زنان باردار
• افراد با تغذیه ناسالم
• افرادی که به‌وفور اهدای خون می‌کنند
• نوزادان و کودکان مخصوصاً آن‌هایی که زودرس به دنیا آمده یا جهش ناگهانی رشد را تجربه می‌کنند
• گیاهخوارانی که به جای آهن، غذای سرشار از آهن تغذیه نمی‌کنند
اگر در خطر کم خونی کمبود آهن قرار دارید، با پزشکتان صحبت کنید تا آزمایش خون یا تغییرات تغذیه صورت پذیرد.
نشانه‌های کم خونی کمبود آهن چیست؟
نشانه‌های کم خونی کمبود آهن می‌تواند در ابتدا بسیار خفیف باشد و حتی متوجه آن نشوید. طبق انجمن خون شناسی امریکا (ASH)، اغلب افراد تا زمانی که یک آزمایش خون معمولی ندهند، متوجه کم خونی خفیف خود نمی‌شوند.
نشانه‌های کم خونی کمبود آهن متوسط تا شدید عبارت‌اند از:
• خستگی عمومی
• ضعف
• رنگ پریدگی پوست
• کوتاهی تنفس
• سرگیجه
• اشتیاق عجیب برای خوردن چیزهایی که غذا نیستند، از جمله خاک، یخ یا رس
• احساس سوزش یا خزش در پاها
• تاول یا دردناکی زبان
• دست و پاهای سرد
• ضربان قلب سریع یا نامنظم
• ناخن‌های شکننده
• سردرد
کم خونی کمبود آهن چطور تشخیص داده می‌شود؟
یک پزشک می‌تواند کم خونی را با آزمایش خون تشخیص دهد. این موارد عبارت‌اند از:
آزمایش سلول خون کامل (CBC)
آزمایش سلول خون کامل (CBC) معمولاً اولین آزمایشی است که پزشک استفاده می‌کند. یک آزمایش CBC مقدار تمام ترکیبات در خون را اندازه گیری می‌کند، از جمله:
• سلول‌های قرمز خون (RBC)
• سلول‌های سفید خون (WBC)
• هموگلوبین
• هماتوکریت
• پلاکت
آزمایش CBC اطلاعاتی درباره خون شما ارائه می‌دهد که در تشخیص کم خونی کمبود آهن سودمند هستند. این اطلاعات عبارت‌اند از:
• سطح هماتوکریت، که درصد حجم خون تشکیل شده از RBCها است
• سطح هموگلوبین
• اندازه RBCهای شما
بازه نرمال هماتوکریت 34.9 تا 44.5 درصد برای زنان بالغ و 38.8 تا 50 درصد برای مردان بالغ است. بازه نرمال هموگلوبین 12.0 تا 15.5 گرم بر دسی لیتر برای زنان بالغ و 13.5 تا 17.5 گرم بر دسی لیتر برای مردان بالغ است. در کم خونی کمبود آهن، سطح هماتوکریت و هموگلوبین پایین است. همچنین، اندازه RBCها معمولاً کوچکتر از حالت معمول است.
آزمایش CBC اغلب به عنوان بخشی از یک معاینه بدنی معمول انجام می‌گیرد. آن یک شاخص خوب از سلامت کلی فرد است و می‌تواند قبل از جراحی نیز انجام گیرد. این آزمایش برای تشخیص این نوع کم خونی سودمند است، چرا که اغلب افرادی که کمبود آهن دارند، متوجه آن نیستند.
آزمایش‌های دیگر
کم خونی می‌تواند معمولاً با یک آزمایش CBC مشخص شود. پزشکتان می‌تواند آزمایش‌های خون اضافی را برای تعیین شدت کم خونی شما و کمک به تعیین روش درمان آن تجویز کند. آن‌ها می‌توانند از طریق یک میکروسکوپ نیز خونتان را مورد آزمایش قرار دهند. این آزمایش‌های خون اطلاعات زیر را ارائه می‌دهد:
• سطح آهن در خون
• اندازه و رنگ RBC
o در صورت کمبود آهن RBCها کمرنگ می‌شوند
• سطح فریتین
o فریتین پروتئینی است که به ذخیره آهن در خون کمک می‌کند. پایین بودن سطح فریتین نشان دهنده کم بودن ذخیره آهن است.
• کل ظرفیت اتصال آهن
o ترنس فرین پروتئینی است که آهن را منتقل می‌سازد. آزمایش TIBC برای تعیین مقدار ترنس فرین حامل آهن به کار می‌رود.
آزمایش برای خونریزی داخلی
اگر پزشکتان احتمال دهد که کم خونی شما ناشی از خونریزی داخلی است، ممکن است آزمایش‌های دیگر لازم باشد. یک آزمایش که ممکن است انجام دهید، آزمایش پوشیده مدفوعی برای بررسی خون در مدفوع است. وجود خون در مدفوع می‌تواند نشانه خونریزی روده باشد.
پزشک می‌تواند آندوسکوپی نیز انجام دهد، که در آن یک دوربین کوچک روی یک لوله منعطف برای مشاهده پوشش عصبی معده و روده به کار می‌رود. آزمایش EGD (آندوسکوپی بالا) امکان بررسی پوشش عصبی مری، معده و بخش بالایی روده کوچک را برای پزشک فراهم می‌کند. کلونوسکوپی (آندوسکوپی پایین) امکان بررسی پوشش عصبی کلون، بخش پایینی روده بزرگ را فراهم می‌کند. این آزمایش‌ها می‌توانند به شناسایی منبع خونریزی معده و روده کمک کنند.
کم خونی کمبود آهن در زنان
بارداری، خونریزی شدید در قاعدگی و فیبروئید رحمی، تمام دلایل چرایی احتمال بیشتر تجربه کم خونی کمبود آهن در زنان هستند.
خونریزی شدید در دوران قاعدگی زمانی رخ می‌دهد که یک زن به مدت طولانی‌تر یا بیش از معمول در طول قاعدگی خونریزی داشته باشد. طبق اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، خونریزی قاعدگی معمول چهار تا پنج روز طول می‌کشد و مقدار خون از دست رفته از 2 تا 3 قاشق سوپ خوری متغیر است. زنان دارای خونریزی قاعدگی بیش از حد، معمولاً بیش از هفت روز خونریزی داشته و دو برابر بیشتر از معمول خون از دست می‌دهند.
طبق اعلام موسسه ملی قلب، ریه و خون (NHLBI)، حدود 20 درصد زنان در سن فرزند آوری دارای کم خونی ناشی از کمبود آهن هستند. زنان باردار حتی بیشتر احتمال تجربه کردن کم خونی کمبود آهن دارند؛ چرا که آن‌ها نیازمند مقدار بیشتری از خون برای پشتیبانی از کودکان در حال رشدشان هستند.
یک اولتراسوند لگنی می‌تواند برای بررسی منبع خونریزی مازاد در طول دوره ماهانه زنان مانند فیبروئید به کار می‌رود. مانند کم خونی کمبود آهن، فیبروئید رحمی اغلب نشانه‌ای ندارد. با این حال، آن زمانی رخ می‌دهد که تومورهای عضلانی در رحم رشد می‌کنند. با این که آن‌ها معمولاً سرطانی نیستند، می‌توانند موجب خونریزی شدید قاعدگی شوند که ممکن است به کم خونی کمبود آهن ختم شود.
عوارض احتمالی کم خونی کمبود آهن برای سلامتی چیست؟
اغلب موارد کم خونی کمبود آهن خفیف بوده و عوارضی ندارند. این شرایط می‌تواند معمولاً به سادگی اصلاح شود. با این حال، اگر کم خونی یا کمبود آهن مداوا نشود، می‌تواند به مشکلات دیگر سلامتی بیانجامد؛ از جمله:
ضربان قلب سریع یا نامنظم
زمانی که کم خونی دارید، قلبتان باید خون بیشتری پمپاژ کند تا کمبود اکسیژن را جبران کند. این می‌تواند به ضربان قلب نامنظم بیانجامد. در موارد شدید، آن می‌تواند به از کار افتادگی قلب یا بزرگ شدن قلب منجر شود.
عوارض بر روی بارداری
در موارد شدید کمبود آهن ممکن است به تولد زودهنگام یا وزن کم موقع تولد منجر شود. اغلب زنان باردار مکمل‌های آهن را به عنوان بخشی از مراقبت پیش از تولد برای پیشگیری از وقوع این مسائل مصرف می‌کنند.
تأخیر در رشد نوزادان و کودکان
نوزادان و کودکانی که کمبود شدید آهن دارند، ممکن است دچار تأخیر در رشد و نمو شوند. همچنین احتمال ابتلای آن‌ها به عفونت‌ها بالا است.
کم خونی کمبود آهن چطور درمان می‌شود؟
مکمل‌های آهن
قرص آهن می‌تواند به ذخیره آهن در خون کمک کند. اگر امکان داشت، باید قرص آهن را با معده خالی مصرف کنید چرا که به جذب بهتر آهن توسط بدن کمک می‌کند. اگر قرص معده‌تان را ناراحت می‌کند، می‌توانید آن‌ها را با غذا مصرف کنید. شما باید چندین ماه مکمل مصرف کنید. مکمل‌های آهن می‌توانند موجب یبوست یا سیاه شدن رنگ مدفوع شوند.
تغذیه
خوردن غذاهای سرشار از آهن شامل موارد زیر می‌تواند به مداوا یا پیشگیری از کمبود آهن کمک کند:
• گوشت قرمز
• سبزیجات دارای برگ سبز تیره
• میوه‌های خشک شده
• مغزها
• غلات غنی شده از آهن
علاوه بر این، ویتامین C به بدن در جذب آهن کمک می‌کند. اگر قرص آهن مصرف می‌کنید، ممکن است پزشکتان مصرف منابع ویتامین C مانند یک لیوان آب پرتقال یا مرکبات را نیز در کنار آن تجویز کند.
درمان علت خونریزی
در صورتی که علت کمبود آهن، خونریزی مازاد باشد، مکمل‌های آهن افاقه نخواهد کرد. پزشک می‌تواند قرص‌های پیشگیری از بارداری را برای زنانی که قاعدگی‌های شدید دارند، تجویز کند. این می‌تواند مقدار خونریزی قاعدگی ماهانه را کاهش دهد.
در اغلب موارد شدید، تزریق خون می‌تواند آهن و خون از دست رفته را به سرعت جبران نماید.
آیا کم خونی کمبود آهن قابل پیشگیری است؟
در صورتی که علت کم خونی کمبود آهن، مصرف کم آهن باشد، با خوردن غذاهای سرشار از آهن و ویتامین C قابل پیشگیری است. مادران باید حتماً به نوزادانشان شیر خود یا فرمول غنی شده از آهن را بدهند.
غذاهای سرشار از آهن عبارت‌اند از:
• گوشت، مانند گوشت بره، خوک، مرغ و گاو
• حبوبات
• تخم کدو تنبل و کدو مسما
• سبزیجات برگ دار مانند اسفناج
• کشمش و سایر میوه‌های خشک
• تخم مرغ
• غذاهای دریایی، مانند صدف دو کپه‌ای، ساردین، میگو و صدف خوراکی
• غلات خشک و آماده غنی شده از آهن
غذاهای سرشار از ویتامین C عبارت‌اند از:
• مرکبات، مانند پرتقال، گریپ‌فروت، توت فرنگی، کیوی، گواوا، پاپایا، آناناس، خربزه و انبه
• بروکلی
• فلفل قرمز و سبز
• جوانه بروکسل
• گل کلم
• گوجه فرنگی
• سبزیجات برگدار
مروری بر کم خونی کمبود آهن
اگر نشانه‌های کم خونی کمبود آهن را تجربه می‌کنید، با پزشکتان صحبت کنید. تشخیص شخصی و درمان شخصی کم خونی کمبود آهن می‌تواند به اثرات زیان‌بار برای سلامتی در نتیجه افزایش بیش از حد آهن در خون بیانجامد. عوارض بسیار زیاد شدن آهن در خون شامل آسیب به کبد و یبوست است.
در سیارک بخوانیم:
