برقراری ارتباط در زنبور عسل

شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید موجودات دیگر چگونه با هم راتباط برقرار می کنند. آیا آن ها هم با هم حرف می زنند؟ به طور خاص موجوداتی که دارای زندگی اجتماعی هستند مطمئنا باید درای راه های ارتباطی با هم باشند. ثابت شده است که موجودات بزرگ تر مانند کلاغ دارای حافظه، هوش و راه ارتباطی هستند. به عنوان مثال در یک آزمایش یک مرد کلاغی را به شدت ترساند و در یک باغ رها کردند. سایر کلاغ هایی که در آن باغ زندگی می کردند پس از آن واقعه از آن مرد می ترسیدند. اما علت این ترس چه بود؟ به نظر می رسد کلاغ ویژگی های ظاهری آن فرد را از طریق صدا به سایر کلاغ ها گفته است و آن ها نیز آن ویژگی ها را به حافظه سپرده اند و شناسایی می کنند. در نتیجه نسبت به آن فرد واکنش نشان می دهند. خیلی جالب است نه؟

 انسان چون توانایی درک و فهم صوت هایی را ندارد که حیوانات دیگر از خود صادر می کنند توانایی درک زندگی احساسات و رفتار آن ها را ندارد.

در نظر بگیرید که دو نفر در کنار شما آلمانی صحبت می کنند آیا صرفا به این دلیل که شما حرف های آن ها را نمی فهمید آن ها با هم ارتباط ندارند؟ مطمئناً پاسخ نه است. پس چرا صدای پرندگان را فقط یک آواز ساده می دانیم؟ شاید اگر الگوی مناسبی در صدای آن ها پیدا کنیم بفهمیم که یک پرنده در آوازش چه پیامی را منتقل می کند. مانند شکستن رمز دستگاهی که آلمان ها در زمان جنگ جهانی ساخته بودند. قبل از شکستن رمز انیگما اصوات فقط یک سری صوت نا مفهوم بودند اما هنگامی که آلن تورینگ با دستگاهی که اختراع خود و گروهش بود رمز انیگما را شکست همه ی پیام ها قابل فهم و درک شدند.

 

آیا می دانستید دلفین ها و نهنگ ها هم از طریق صوت با هم ارتباط برقرار می کنند؟

 

اغلب موجوداتی که دارای زندگی اجتماعی هستند دارای راه هایی برای برقراری ارتباط با هم هستند.

 

به عنوان مثال مورچه ها از طریق فراصوت با هم ارتباط برقرار می کنند.

آیا تا به حال به راه های ارتباط زنبور عسل فکر کرده اید؟ خوشبختانه قبل از ما افراد دیگری بوده اند که به این مسئله فکر کرده اند. آن ها مانند ما بی کار ننشسته اند و دست به کار شده اند. هر گاه تکه ای از شان پر از عسل را عمداً در نقطه ای بگذاریم و در آن نزدیکی ها کندو هایی با جمعیت زنبور عسل باشد، پس از مدت کوتاهی زنبوری آن را کشف کرده و آن قدر که بتواند از عسلش برداشته و با خود به کندو می برد. بعد از گذشت چند دقیقه تعدادی زنبور عسل به آن جا روی می آورند و از آن پس مرتب تعدادشان زیاد و زیاد تر می گردد. بدون اینکه زنبور عسل اول یا همان زنبوری که عسل را کشف کرده است دوباره به محل عسل برگشته باشد و زنبور های دیگر را به آن جا راهنمایی کرده باشد، چگونه زنبور ها مسیر را پیدا کرده اند؟ نظر شما در باره ی این موضوع چیست؟ این مسئله روشن می کند که شاید زنبور ها امکاناتی داشته باشند یا از طریقی بتوانند سایر زنبور ها را از وجود شهد در موقعیت معنی آگاه کنند. حال اگر ببینید تمام زنبور هایی که برای بردن عسل آمده اند از یک کندو بوده اند و این کندو همان کندویی است که زنبور اول از آن آمده است به احتمال زیاد فکر می کنید که مطمئناً زنبور اول با سایر زنبور ها به طریقی ارتباط بر قرار کرده است و محل عسل را به آن ها گفته است.

برای روشن شدن موضوع آزمایشی صورت گرفته است. یک کندوی شیشه ای آزمایشی پر از زنبور عسل را انتخاب کرده و آن را در محلی مستقر می کنند. در نزدیکی آن میزی گذاشته و رویش ظرف کوچکی پر از عسل یا شربت غلیظ می گذارند. بعد از مدت کوتاهی معمولا زنبور ها به آن جا رو می آورند. بر روی پشت همه ی زنبور هایی که برای بردن عسل به آن جا آمدند با رنگ و قام موی نازک یک نقطه سفید کوچک می گذارند. پس از بازگشت این زنبور ها به کندو به رفتار آن ها در داخل کندو ی شیشه ای توجه می شود.

زنبور هایی که به کندو باز می گردند، در ابتدا به تغذیه یک یا چند زنبور با عسلی که از خارج آورده اند می پردازند.

پس از آن بر روی قاب شروع به انجام یک رقص خاص می کنند. این رقص حرکت بر روی یک دایره است و وقتی به انتهای دایره می رسند دوباره از سمت مقابل روی همان دایره شروع به حرکت می کنند و این کار را بار ها و بار ها تکرار می کنند. عده ای دیگر از زنبور ها نزد زنبور رقصان می آیند و همراه با او می رقصند و با شاخک هایش با بدن او تماس برقرار می کنند. همان زنبور ها پس از رقص وتماس شاخک هایشان با بدن زنبور کاشف پرواز می کنند و بدون اشتباه و کمک دیگری مستقیم به محل شهد یا عسل می روند که زنبور رقاص شهد یا عسل را از آن جا آورده بود.

زنبور های دیگر نیز با زنبور رقاص تماس برقرار می کنند و مستقیما به محل شهد یا عسل می روند.

حال نکته مهم این است که چگونه زنبور ها توانستند بدون راهنما و بسیار آسان محل عسل یا شربت را پیدا کنند؟

 نکته در نوع رقص زنبور های رقاص است. آن ها به وسیله رقص محل مورد نظر خود را به یکدیگر نشان می دهند. یعنی رقص برای آن ها وسیله ای است برای حرف زدن با یکدیگر تا مقاصدشان را به یکدیگر بفهمانند. اگر جای شربت نزدیک باشد فوری آن را پیدا می کند ولی اگر دور تر باشد یعنی تا چند صد متر یا یک کیلومتر باشد به زمان بیشتری برای پیدا کردن آن نیاز دارند.

رقص دایره ای معنی اش این است که محل کندو تا محل شهد کم است. مثلا محل شهد کمتر از 25 متر است. اگر شهد طبیعی باشد یعنی زنبور آن را مستقیما از گل جمع کرده باشد مقداری از بوی گل را هم با خودش به کندو می آورد. این بوی گل را بین زنبور هایی که می خواهند به آن جا بروند پخش می کند تا از طریق بو بتوانند راحت تر گل ها را پیدا کنند. زنبور قادر است این بو را مدت زیادی در خود نگه دارد.

این بو ها را به کمک مو های زیادی که روی بدن دارد و همچنین به کمک مومی که روی کیتین زنبور را پوشانده است و همچنین مجاری تنفسیش مدت زیادی نگه داری می کند و آن ها را به آرامی پس می دهد.

حال فرض کنید زنبوری بوی گل زرد آلو را با خودش به کندو آورده است. زنبور های دیگر در حین رقص مقداری از این بوی گل را با خود می برند تا بتوانند راحت تر گل های مورد نظر را پیدا کنند. این بو مستقیماً زنبور ها را به سمت گل های زردآلو می برد. در این مسیر زنبور ها به گل های دیگر کاری ندارند و مستقیما به سراغ گل های زرد آلو می روند. هدف این کار آن ها بسیار مهم است.(سیارک)

زنبوری که در جست و جوی شهد است مستقیم بر روی گل های زرد آلو می نشیند و همراه شهد، گرده یا عامل نریت گل را با خود جمع می کند. این گرده همراه با زنبور بر روی مادگی گل یا گل های دیگر قرار می گیرد و در نتیجه گل ها بارور می شوند و میوه ها به وجود می آیند، به این عمل گرده افشانی گفته می شود. زنبور مقداری از گرده ها را با خود به داخل کندو حمل می کند.

بهترین ویژگی زنبور عسل از نظر کشاورزی خاصیت گرده افشانی آن است که بسیار مهم است.

اگر زنبور ها از روی گل های زرد آلو به روی گل های گیلاس می رفتند، در این صورت گرده زرد آلو با گل گیلاس متناسب نبود و گرده افشانی صورت نمی گرفت و میوه ای به وجود نخواهد آمد.

با استفاده از این خاصیت زنبور ها می توان از آن ها برای هدف های خود استفاده کنید. یعنی شما عملا با زنبور ها حرف می زنید. فرض کنیم که در منطقه ای چندین نوع گل از جمله گل اسپرس وجود دارد و زنبور ها همه روی گل ها پرواز نموده و در این میان به گل اسپرس توجهی نشان نمی دهند. شما هم قبلا برنامه ریزی کرده باشید که از گل اسپرس مقداری بذر برای توسعه کاشت آن در سال آینده بگیرید.

 در این صورت ناچارید که از زنبور ها بخواهید تا از پرواز بر روی سایر گل ها صرف نظر کرده و فقط روی گل های اسپرس بروند و آن ها را بارور نمایند.

اگر زنبور روی گل های اسپرس پرواز نکند و گل ها را بارور نکند، محصول بذر اسپرس بسیار کم خواهد بود. برای این کار باید 30 عدد گل اسپرس را داخل یک چهارم لیتر شربت فرو برده و بگذارید نیم ساعت داخل شربت باشد. شربت را باید صبح زود، قبل از طلوع آفتاب داخل کندو گذاشت تا زنبور ها از آن بخورند. از آن جایی که با خوردن شربت بوی گل اسپرس را نیز دریافت کرده اند، به محض طلوع خورشید گل های دیگر را رها کرده و فقط دنبال گل اسپرس می روند. اگر در منطقه چندین هکتار گل اسپرس وجود داشته باشد، محصول با گرده افشانی زنبور ها بسیار بیشتر خواهد شد.

اگر فاصله محلی که زنبور در آن جا شهد را پیدا کرده است دور تر از آن چه باشد که ذکر شد، نوع رقص زنبور عوض خواهد شد.

این نوع رقص جدید که برای محل های دور به کار می رود نیم دایره ای نامیده می شود.

زنبور با این رقص جدید، فاصله، جهت و محل شهد را به زنبور های دیگر می فهماند. در فاصله های بیش از صد متر نحوه ی انجام این رقص بسیار واضح تر است. در این رقص، زنبور نخست فاصله ای را مستقیم رفته آنگاه به سمت چپ یک نیم دایره را طی می نماید تا به اول خط مستقیم برسد. بعد همان خط مستقیم را دوباره پیموده سپس نیم دایره دیگری ولی این بار برعکس دفعه پیش به سمت راست ترسیم می کند. به طوری که مجموعه دو نیم دایره با هم تقریبا یک دایره را به وجود می آورد.

وی همیشه هنگام عبور از خط مستقیم شکمش را به سرعت به سمت راست و چپ تکان می دهد و یا بهتر بگویم می لرزاند.

زنبور های دیگر که از موضوع مطلع می شوند به سمت محل شهد پرواز می کنند. سرعت رقص رابطه معکوس با فاصله کندو تا محل شهد دارد. هر چه رقص آرام تر باشد فاصله کندو تا محل شهد بیشتر است(حداکثر 11 کیلومتر). هرگاه مثلا فاصله فقط 100 متر باشد رقص خیلی سریع بوده و حدود 40 بار و اگر فاصله 500 متر باشد فقط 24 بار در هر دقیقه تکرار می گردد. سمت محل شهد همان سمتی است که زنبور در آن قسمت هنگام رقص نیم دایره ای مستقیم راه می رود. فواصل بین 25 متر تا 100 متر را زنبور ها به وسیله ی رقص هایی که حد فاصل بین رقص دایره ای و رقص نیم دایره ای است نشان می دهند.

این رقص ها در نژاد های مختلف زنبور عسل متفاوت است و تا کنون 8 نوع از آن دیده شده است.

 

زنبور های کار کشته و با تجربه در هر نقطه از کندو نمی رقصند. بلکه به دنبال جایی می گردند که در آن مکان تعداد زیادی از کارگر ها ی بیکار در انتظار خبر نشسته اند.

 

آن ها به کمک رقص، لمس کردن و بوییدن از سمت، فاصله، محل، مقدار و نوع شهد مطلع گشته و فوراً به همان طرف پرواز می کنند.

 

زنبور ها قادرند تک تک انواع گل ها را از روی فرم و بو و رنگشان و همچنین زمانی را که این گل ها شهد می دهند، به راحتی تشخیص می دهند.

آن ها می توانند در کمال دقت مقدار گل و همچنین مقدار درصد قندی که در شهد وجود دارد را نیز به کارگرانی که در کندو منتظر همین اطلاعات نشسته اند به کمک رقص خبر دهند وکارگران نیز آن ها را دقیقاً می فهمند.

جمعیتی که کندویش پر از عسل است، زنبور هایش در مقابل رقص ها کمتر از خود واکنش نشان می دهند. برعکس جمعیتی که کندویش خالی است با دیدن رقص زنبور هایش به سرعت به سمت محل شهد پرواز می کنند تا شهر بیشتری را به کندویشان حمل کنند. این نکته می تواند به زنبور دارانی که قصد برداشت عسل زیاد از کندو دارند کمک کند. آن ها باید در فصل ها و نقاطی که گل و شهد زیاد دارد زود زود کندو ها را خالی کنند تا زنبور ها بیشتر به انجام کار ترغیب شوند و در نتیجه محصول بیشتری بدهند. جمعیت های کم عسل حتی شهد هایی که غلظت کمتر دارند، یعنی مقدار درصد مواد قندی آن کم است، را نیز جمع آوری می کنند. در حالی که جمعیت های پر عسل به این شهد ها توجه نمی کنند.

در این مقاله به طور کلی و اجمالی به نحوه برقراری ارتباط در بین زنبور ها پرداخته شد. انسان توانسته است به راز و رمز ارتباط آن ها پی ببرد و حتی با آن ها ارتباط برقرار کند. اما باید بدانید این موجودات حتی لهجه های محلی و نژادی هم دارند. یعنی از محلی به محل دیگر و از نژادی به نژاد دیگر بعضی از حرکات آن ها متفاوت است. بسیاری از رقص هایی وجود دارد که هنوز هم با وجود زحمات زیاد دانشمندان کشف نشده است.

امید است با خواندن این مقاله در مورد زندگی جانداران و به خصوص زنبور عسل توانسته باشید بهتر زندگی آن ها را درک کنید و احترام شما خوانندگان عزیز به طبیعت و این موجود کوچک و شگفت انگیز بیشتر شده باشد. ترجمه  itrans.ir