راهنمای تربیت کودک(بخش سوم)

در مقاله قبلی مباحثی از قبیل شرطی سازی کلاسیک، خاموشی و نمونه هایی از این نوع شرطی سازی بر روی انسان را مورد بررسی قرار دادیم. در این مقاله به ادامه شرطی سازی کلاسیک خواهیم پرداخت و کاربردهای آن را با مثال توضیح خواهیم داد و سعی می شود به طور ساده همه ی مطالب مربوط به این نظریه بیان شود.

بازگشت خود به خودی

احتمالا تاکنون فردی را دیده اید که سیگاررا ترک می کند. او مدتی را بدون مشکل سپری می کند ولی یک روز ناگهان تمایل شدید به کشیدن سیگار پیدا می کند اگر سیگار نکشد، دوباره بدون مشکل مدتی را سپری می کند تا این که یک روز دیگر اما این بار تمایل کمتری نسبت به بار اول به کشیدن سیگار پیدا می کند و اگر باز هم تحمل کند بار دیگر تمایل کمتر می شود تا در نهایت دیگر به سیگار تمایلی نخواهد داشت. به این روند بازگشت خود به خودی گفته می شود. هنگامی که مدتی از خاموش شدن رفتار شرطی بگذرد بدون این که پاسخ تقویت شده باشد خود به خود باز می گردد. به عنوان مثال: پس از این که شرطی شدن پاسخ ترشح بزاق سگ به صدای زنگ خاموش شد، بدون اینکه غذایی همراه با زنگ (تقویت پاسخ) صورت گرفته باشد، پاسخ شرطی(ترشح بزاق) مجدداً ظاهر خواهد شد. این پدیده همان باز گشت خود به خودی است.

راهنمای تربیت کودک

راهنمای تربیت کودک(بخش دوم) 

اگر خاموشی همچنان ادامه پیدا کند خاموشی کامل می شود و دیگر بازگشت خود به خودی صورت نخواهد گرفت.

تعمیم و تمیز محرک

تعمیم محرک به تمایل فرد برای پاسخ دادن به محرک های مرتبط (مشابه) با محرکی که در ضمن شرطی شدن به کار رفته است گفته می شود.

تمیز به معنی جدا سازی است. تمیز محرک به این معنی است که فرد بتواند به هر محرکی پاسخ مخصوص به آن محرک را بدهد.

به عنوان مثال: فردی که توسط یک سگ درنده آسیب دیده است از سگ درنده می ترسد. اگر این فرد از تمام سگ ها بترسد حتی اگر بی آزار هم باشند یا اگر به دلیل شباهت گربه به سگ از گربه هم بترسد به این حالت تعمیم محرک گفته می شود. حال اگر فرد تشخیص دهد گربه با سگ متفاوت است یا حتی تمام سگ ها مثل هم نیستند به این حالت تمیز محرک گفته می شود. تعمیم محرک و تمیز محرک هر دو از امتیاز های مهم یادگیری هستند.

شرطی شدن در سطح بالاتر

در شرطی شدن کلاسیک هرگاه یک محرک خنثی را با استفاده از محرک غیر شرطی به محرک شرطی تبدیل کردیم، می توانیم از محرک شرطی به عنوان محرک طبیعی (غیر شرطی) استفاده کنیم و محرک خنثی دیگری را شرطی کنیم. این کار را می توانیم باز هم ادامه بدهیم و به این کار شرطی شدن در سطح بالاتر گفته می شود. مثلا صدای زنگ را همراه با غذا ارائه می دهیم تا شرطی شود. در مرحله ی بعد غذا را کنار می گذاریم و همراه با صدای زنگ یک لامپ را روشن می کنیم تا با ترشح بزاق به آن پاسخ دهد و لامپ روشن نیز شرطی شود. در این مثال شرطی شدن را در دو سطح انجام دادیم. در مورد حیوانات می توان شرطی شدن را در سه سطح انجام داد ولی در مورد انسان می توان شرطی شدن را در سطوح بالاتر نیز انجام داد. تعمیم محرک بسیار شبیه به شرطی شدن در سطح بالاتر است. در تعمیم محرک شباهت بین یک محرک با محرک شرطی عامل اصلی ایحاد پاسخ شرطی است در حالی که در شرطی شدن در سطح بالاتر مجاورت و حضور محرک های شرطی با هم در حین شرطی شدن است که باعث شرطی سازی می شود.(سیارک)

شرطی سازی کلاسیک یک اصل بازتابی ساده به نظر می رسد اما در توضیح بسیاری از رفتار های هیجانی نقش مهمی دارد.

بسیاری از ناراحتی های انسان از ترس و اضطراب های او سرچشمه می گیرد که علت آن را می توان در شرطی سازی کلاسیک جست و جو کرد و راه حل آن ها نیز خاموشی است. شخصی در یک حادثه موتور سواری آسیب می بیند. او بعد از آن حادثه از رانندگی کردن با ماشین نیز می ترسد و اضطراب می گیرد. یا وقتی از محل حادثه می گذرد دچار اضطراب می شود. بسیاری از ترس های شدید و فوبیاها دلایلی نظیر این دارند. شما با درک عمیق این نظریه علاوه بر آموزش رفتار صحیح به کودک خود، می توانید رفتارهای ناپسند او را اصلاح کنید و همچنین می دانید کدام رفتار خودتان بر تربیت فرزند اثر بد می گذارد پس آن را انجام نمی دهید. مثلا اگر فرزند شما در حین شام سر سفره نیاید و بخواهد به حیاط خانه برود شما ممکن است بلافاصله برای جلوگیری از رفتن او به حیاط بگویید آن جا تاریک است و گربه دارد. فرزند شما با شنیدن این حرف ها به حیاط نمی رود اما اکنون به خوبی درک می کنید که این جمله ساده شما ممکن است با عث ترس از تاریکی و گربه در آینده فرزند شما شود پس این کار و بسیاری از این کار ها را نخواهید کرد و این عمل شما در تربیت صحیح فرزند شما خیلی مؤثر خواهد بود. مثال های زیادی در این زمینه در زندگی روزمره همه ما وجود دارد. تبلیغات کفش نایک همواره با یک قهرمان ورزشی همراه است. این کار به شما القا می کند اگر این کفش را بخرید مانند این قهرمان ورزشی خواهید بود. یا یک صابون را با یک زن زیبا و جذاب که محرک خوبی است همراه می کنند.

بیایید از شرطی سازی کلاسیک برای آموزش و یادگیری کودک استفاده کنیم. کودک شما در حین یادگیری چیز های خوب باید احساس خوبی داشته باشد. مثلا اگر کودک شما هنوز به مدرسه نرفته است و می خواهید به او الفبا یاد دهید. می توانید هنگام آموزش کودک به او خوراکی مورد علاقه اش را بدهید. کودک با خوردن خوراکی مورد علاقه خود خوشحال می شود. و وقتی یادگیری الفبا با خوردن خوراکی همراه می شود پاسخ خوشحالی را به یادگیری الفبا می دهد. شما خواهید دید که کودکتان پس از مدتی که این کار را انجام دادید از مطالعه و یادگیری لذت خواهد برد و این کار ممکن است آینده فرزند شما را تغییر دهد.فرض کنید کودک شما به مدرسه رفته است.

در روزهای اول مدرسه، به علت یکی دو خطای جزئی که بر اثر عدم آشنایی با مقررات مدرسه انجام داده، با برخورد خشن معلم و ناظم روبرو شده است. پس کودک رفتن به مدرسه را دوست ندارد و از رفتن به مدرسه خود داری می کند.در این مثال محرک اصلی معلم و ناظم هستند که ترس و اضطراب را ایجاد می کنند. ولی در آینده نزدیک کودک پاسخ شرطی ترس و اضطراب را به محرک شرطی معلم و کل مدرسه نشان می دهد.

تا اینجا به طور کامل به بحث درباره ی نظریه ی رفتارگرایی شرطی سازی کلاسیک پرداختیم. در مقالات بعدی به شرطی سازی وسیله ای ثرندایک و شرطی سازی کنشگر اسکینر خواهیم پرداخت.

ترجمه  itrans.ir