انریکو فرمی که بود؟

طاهره مصطفویدر۱۴۰۳/۲/۱۸

به مناسبت 7 آذر سالمرگ انریکو فرنی پدر بمب اتم، که در ایران زیاد شناخته شده نیست.
تا اواخر قرن نوزدهم بیشتر کشفیات و کاوش های علمی بطور انفرادی صورت می گرفت یعنی یک نفر مثلا پاستور یا لاوازیه در مورد یک پدیده پزشکی یا علمی کاوش می کرد و تئوری و فرضیه علمی جدیدی کشف و یا اختراع جدیدی بعمل می آوردند.
در قرن بیستم مخصوصا در این اواخر بیشتر، کاوش های علمی در تمام رشته های علوم بطور دسته جمعی و با همکاری عده زیادی از دانشمندان صورت می گیرد این رویه خصوصا در آمریکا خیلی رایج و عمومی شده است.شما اگر تاریخ کشف اتم را بررسی کنیذ در این اواخر بنام انریکو فرمی (Enrico Fermi) زیادبرخورد می کنند.آقای انریکو فرمی دانشمند معروف ایتالیایی که بعد از جنگ بین المللی دوم به آمریکا مسافرت کرد ومقیم آن کشور شد.
یکی دیگر از دانشمندان معروف جهان است که متاسفانه هنوز در ایران کاملا شناخته نشده است.انریکو فرمی با همکاری اوپن هایمر در شکافتن اتم نقش مهمی داشت . او اولین کسی است که باصطلاح واکنش زنجیری (Reaction en Chaine) را بوجود آورد و به پدر شکاف دهنده اتم مشهور گردید.کاوش های فیزیکی و کشفیات فرمی در رشته اتم بقدری مهم بوده است که انیشتین اظهار داشت:صد سال طول خواهد کشید تا جهان بتوانددانشمند دیگری نظیر "انریکو فرمی " بدنیا آورد.

انریکو فرمی که بود؟

پدر فرمی کارمند راه آهن و مادرش به عنوان دبیر در رم تدریس میکرد.فرمی در دوران دبستان دانش آموزی خرفت و کند ذهن بود بطوریکه پدر و مادرش ابدا امیدی به ترقی وی نداشتند.یکی از پاهای فرمی مادرزادی کوتاهتر از پای دیگر و از نظر قیافه ظاهر پسر بچه ای زشت روی بود فرمی با همه این صفات بچه ای کثیف و نامرتب بود بطوریکه وقتی از دبستان بخانه مراجعت میکرد مادرش ابتدا او را بطرف چشمه آب هدایت مینمود و او را شستشو می داد سپس وارد خانه اش میکرد.

پدر و مادر فرمی مرتب بخود نفرین می کردند که چرا خداوند یک چنین فرزند علیل و کثیف و کودنی نصیب آنها کرده است و وجود این دانشمند را (که بعدا موفق به اخذ جایزه نوبل گردید)یک نوع نحوستی در خانواده خود تلقی مینمودند.
بدون اینکه پدر و مادر بداند انریکو مانند پاسکال از سن 9 سالگی هر چه پول توجیبی می گرفت برای خرید کتاب های علمی کهنه صرف میکرد و تئوری های علمی را با اشتیاق مطالعه مینمود بطوریکه فرمی در سن 12 سالگی تئوری ژیروسکوپ( Gyroscope)را نوشت، بدون اینکه در این مورد به احدی چیزی بگوید.
فرمی در سن 16 سالگی پس از خاتمه تحصیلات دبیرستانی وارد دانشسرای عالی پزا شد وی در 21 سالگی لیسانس رشته فیزیک و در سن 22 سالگی استاد دانشگاه رم و یکی از معروفترین فیزیک دانان اروپا گردید.او در سن بیست و هفت سالگی به عضویت آکادمی علوم ایتالیا انتخاب گردید.

انریکو فقط 27 سال داشت وقتی در سال 1938 به دریافت جایزه نوبل مفتخر گردید در آنزمان اولین کسی بود که عناصر جدید رادیو آکتیویته را با بمباران نوترون کشف و بوسیله نوترون ها عکس العمل اتمی ایجاد کرد در آن زمان فرمی موفق به کشف 2 عامل گردید شاید خودش هم از اهمیت کار خود باخبر نبود.در آن زمان موسولینی به اوج قدرت خود رسیده بود و فرمی جوان فقط دو آرزو داشت یا یک اتومبیل خریداری نماید و یا ازدواج کند. البته این هر دو آرزو هر دو با هم در سال 1938 عملی گردید.

آرزوی دیگر فرمی که از زمان بچگی آنرا تکرار می کرد ازدواج با یک دختر ورزشکار بود تا نسل او سالم و قوی باشند.متاسفانه هیچ کدام از آرزوهای فرمی مطابق میل او صورت نگرفت . یک اتومبیل زرد رنگ خریداری نمود که در تمام شهر رم معروف خاص و عام گردید و زنی اسرائیلی نصیب او شد که نه تنها ورزشکار و بلوند نبود بلکه لاغر اندام و ضعیف بود .
پدر و مادر آن زن سالها پیش فوت کرده و در آن زمان در ایتالیا برای دستگیری یهودیان قانونی وضع گردید. قبل از اینکه این قانون در مورد همسر فرمی عملی گرد دانشمند ایتالیایی از موقعیت دریافت جایزه نوبل در سال 1938 استفاده کرده همین که به استکهلم رسید ترک تابعیت ایتالیا را کرد و با زن و فرزند خود به آمریکا فرار کرد.پیش از آنکه فرمی وارد آمریکا گردد پنج دانشگاه بزرگ آن کشور آماده قبول او بودند ولی فرمی بین آنها دانشگاه کلمبیا را انتخاب کرد و از دوم ژانویه سال 1939 در دانشگاه کلمبیا مشغول تدریس گردید.

هنوز چند هفته از مدت اقامت فرمی در آمریکا نگذشته بود که یک روز آلبرت انیشتین نامه ای بدین مضمون برای پرزیدنت روزولت نگاشت.

"آقای رئیس جمهور اطلاعاتی که اخیرا بمن رسیده ثابت میکند که "آقای انریکو فرمی" دانشمند فیزیک ایتالیایی موفق شده است که از اورانیوم انرژی اتمی تولید نماید. آزمایشهای این دانشمند به نتیجه رسیده است و فرمی می تواند بوسیله اورانیوم واکنش زنجیری اتمی بوجود آورد این عکس العمل در ساختن بمب اتمی موثر است."

پیش از آنکه آمریکایی ها آزمایش های فرمی را مورد اجرا قرار دهند آلمانها از کشفیات فرمی استفاده کرده و مشغول شکافتن اتم از اورانیوم شدند دوسال طول کشید تا آمریکایی ها نقشه ساختن بمب اتم را پی ریزی نمایند.وقتی تصمیم قاطع در این مورد گرفته شد دانشمند معروف آمریکایی پگرام به دریا سالار هوپر توصیه کرد فقط یک نفر قادر است این موسسه اتمی را اداره نماید و آنهم پروفسور انریکو فرمی است.
اتفاقا در آن زمان در آمریکا مهاجران جدید آلمانی و ایتالیایی را زیر نظر میگرفتند و فرمی یکی از این دانشمندان بود.چون دانشمند دیگری در آمریکا وجود نداشت که موسسه اتمی جدید را اداره نماید دولت آمریکا ناچار شد خواهی نخواهی انریکو را صاحب اختیار این موسسه اتمی کند خانم فرمی بنام لورا فرمی پس از مرگ شوهرش در کتابی

تحت عنوان من همسر یک نابغه بودم نوشت:
در آن تاریخ از طرف مقامات عالیرتبه آمریکا توصیه شده بود که حق ندارم از شوهرم سوال کنم مشغول چه کاری است مثلا کارش چیست ؟ چهار سال زندگی من با فرمی بدون سوال گذشت من فقط میدیدم که او صبح ها از خانه بیرون می رود و عصر ها خسته و کوفته به خانه برمی گردد.و در تمام این مدت یک نفر گارد محافظ همه جا شوهرم را زیر نظر داشت.

در دسامبر 1952 شوهر من یک ضیافت میهمانی در خانه ترتیب داد که تمام دانشمندان و استادان دانشگاه در آن شرکت داشتند هر کس وارد خانه ما مشید به شوهر من تبریک می گفت من یکسال بعد فهمیدم که این شادباشها چه معنی دارد زیرا در دسامبر سال 1952 شوهر من موفق

شده بود نخستین بمب اتم را بسازد.اهمیت انریکو فرمی برای ساختن پیل اتمی است این دانشمند ایتالیایی پس از سه سال کوشش، موفق شده بود اولین پیل اتمی را بسازد پیل اتمی فرمی 9 متر قطر داشت.

این پیل از آجرهای گرافیت ساخته شده بود و در درون آن قطعات اورانیوم قرار داده بودند.سه نفر دانشمند دیگر با فرمی برای ساختن پیل اتمی همکاری می کردند ولی در زوز بکار انداختن این پیل

هیچکدام از ترس انفجار جلو نرفتند فقط خود فرمی بود که پس از برداشتن سیم کادمیوم cadmium پیل را بکار انداخت و خطری پدید نیامد.

فرمی پس از اختراع پیل اتمی به انتشار و نگارش تئوری های علمی خود در مورد میسزون mesons و انرژی اشعه کوسمیک rayons cosmiques پرداخت.

متاسفانه بیماری سرطان سلامتی فرمی را بخطر انداخت و او در سن پنجاه سالگی درست در زمانی که در اوج شهرت بود دارفانی را وداع گفت. دو سال بعد دانشمندان موفق شدند با استفاده از تئوریهای او در مورد اشعه کوسمیک همان بیماری سرطانی را که فرمی را کشت

معالجه نمایند.

فرمی در سن 25 سالگی در دانشگاه فلورانس فیزیک مدرن تدریس می کرد برای شکافتن اتم دانشمندان از دو روش استفاده می کردند که یکی ازآن روش ها رویه انریکو

فرمی است که معمولا از پروتون protons و الکترون electrons و نوترون neutrons استفاده میشود.

در سال 1934 بود که برای اولین بار فرمی اعلام داشت که برای بمباران و شکافتن اتم می توان از نوترون استفاده کردزیرا نوترون باصطلاح neutre بود و شارژ الکتریکی مرکز هسته اتم آنرا بطرف خود نمی کشید.

فرمی کار نوترون ها را در تمام عناصر امتحان کرد. موفقیت در این آزمایشها یعنی مطاله در فیزیک نیزیک را در سال 1938 بدست آورد.

خصوصیات اخلاقی او:

از زمان جوانی فرمی بفعالیت های ورزشی علاقه داشت. و هر وقت فرصت می کرد ببازی ای فوتبال والیبال و بسکتبال و ....می پرداخت.

از پیاده روی و کوهنوردی نیز لذت می برد. از تفریحات دیگر او شکار مارمولک بود.دانشمند اتمی هر وقت فرصت می کرد در بیابان و باغ ها بشکار مارمولک می پرداخت و پس از اینکه مدتی با آن ها

بازی می کرد آنها را رها می ساخت.خانم فرمی در مورد شوهر خود می گوید:

شوهر من از مبل و اثاثیه زیاد و شلوغ خوشش نمی آید تازه اثاثیه و مبل موجود در اطاق می بایست ساده و دارای پایه های مستقیم و دارای پایه های مستقیم باشند زیرا او از هر چیز کج و کوله وحشت داشت.

در مورد غذا و لباس دانشمند ایتالیا طرفدار سادگی و بی آلایشی بود.غذاهای ساده و بی ادویه مصرف می کرد و لباس های ساده و بی زینت می پوشید قرمی ساعت پنج و نیم صبح از خواب بیدار شده و ربدوشامبر ابی رنگ خود را بتن میکرد.
در حالی که پاهای خود را روی صندلی قرار می داد بکار مطالعه و بررسی می پرداخت.در این موقع هیچ کس و هیچ واقعه ای نمی توانست توجه او را بخود جلب کند.درست سر ساعت هفت صبح از کار دست می کشید و برای صرف صبحانه پشت میز می نشست. در بین کارهای شخصی فرمی فقط علاقه داشت که کفش خود را واکس بزند و تصور می کرد در اینکار بهتر از کفاش مهارت دارد.

معمولا هر روز قبل از عزیمت به دانشگاه کفش های خود را واکس می زد و سپس عازم دانشگاه و لابراتوار می شد.
این بود شرح حال مختصری از انریکو فرمی دانشمندی که هنوز در ایران شناخته نشده است.

نظرات

در ادامه بخوانید...