«کمیک استریپ‌» یاری‌گر آموزش و خواندن‌ است

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون پروروش فکری کودکان و نوجوانان، شصت و ششمین نشست ترویج کتاب‌خوانی با حضور فربد محبوب و علی‌اکبر زین‌العابدین برگزار شد. این میهمانان به بحث درباره‌ «خلق ایده برای پی‌نما (کمیک استریپ) و ترویج خواندن» پرداختند. بر اساس این گزارش، زین‌العابدین به تعریف کمیک استریپ و تحلیل کمیک ‌استریپ‌های غیرداستانی پرداخت. این نویسنده و روزنامه‌نگار سخنان خود را این‌طور آغاز کرد: «کمیک استریپ در واقع تصاویری قطعه به قطعه است که به دنبال هم و گاهی همراه با دیالوگ خلق می‌شوند.» او یادآور شد: «این تصاویر داستانی را به دنبال هم روایت می‌کنند و نسبت حضور تصویر نسبت به متن در این گونه آثار کمتر است. برخی از کمیک‌ها بدون متن‌اند مانند کتاب «قصه‌های من و بابام». اما آنچه بدیهی است کمیک‌ها اغلب طنزند و ماجراجویانه و سریالی. البته در دوره‌ی جدید ما از کمیک‌های کلاسیک فاصله گرفته‌ایم، اما این آثار در تعریف اصلی خود ماجرا محور و دارای قهرمان‌اند.» سربیر سابق مجلات قلک و فرفره ادامه داد: «امروزه کمیک استریپ سبک‌های متنوع دارد. قطعه‌های تصویری مربع‌وار حذف شده‌اند، با این حال تصاویر به دنبال هم و در یک صفحه‌اند. در این میان می‌توان به نوول گرافیک‌ها اشاره کرد که از قوانین کمیک‌استریپ استفاده می‌کنند با این حال از شیوه‌های جدیدی بهره برده‌اند. به طور مثال مجموعه‌ «خانه‌ درختی» و «تام گیتس» که در چند سال اخیر طرفداران زیادی هم پیدا کرده است.» این روزنامه‌نگار در ادامه‌ سخنانش گفت: «در چهار سال اخیر و طبق آمارها تولید کمیک استریپ و فروشش در بازار کتاب کودک آمریکا رشد فوق‌العاده‌ای داشته است. نرخ رشد این کتاب‌ها پیش‌تر سالانه ۴ درصد بوده است، اما از سال ۲۰۱۴ به بعد این آمار به ۸/۸ رسیده است. همین‌طور به لحاط نرخ فروش در سال ۲۰۱۵، نزدیک به ۹۶ میلیون جلد کتاب کمیک فروش رفته است. این آمارها نشان می‌دهد که کتاب‌های کمیک خواننده‌های وسیعی را تحت پوشش قرار داده‌اند. بر اساس همین آمار ۲۳ درصد این مخاطبان مردان و ۲۵ درصد آن‌ها را زنان تشکیل می‌داده‌اند. اما در ایران ما آماری از خوانندگان نداریم و اغلب آثار نیز برای کودکان و یا در مجله‌های فکاهی به چاپ می‌رسند.» این معلم و مدرس ادامه داد: «در قرن اخیر به دلیل توسعه‌ی ویدئو و انیمیشن نزدیک‌ترین قالب مکتوب به آن‌ها «کمیک استریپ» بوده است. بچه‌های ما به دلیل جذابیت تصاویر، توجه بهتری به این آثار نشان می‌دهند. این آمار را در خوانندگان کیهان بچه‌های دهه‌ی ۴۰ تا ۶۰ هم می‌توان جستجو کرد. به یاد دارم که در دوره‌ای سوسن طاقدیس و شکوه قاسم‌نیا نیز در ضمیمه‌ی خردسال مجله، آثاری با این محتوا را خلق می‌کردند که مورد استقبال فراوان قرار گرفت.» او درگیر شدن مخاطب با متن و شکل‌گیری دیالوگ را یکی از جذابیت‌های کمیک استریپ‌ها دانست: «متن و تصویر در این جور آثار هم‌پوشانی خوبی دارند و اگرچه تصاویر بر متن غالب می‌شوند اما در کنار یکدیگر می‌توانند خردسال و کودک را به سمت ادبیات سوق دهند. دیالوگ در این آثار مهم و تاثیرگذارند. بچه‌ها در زندگی از دیالوگ لذت می‌برند و وقتی با آن در کمیک روبرو می‌شوند، اثر برای آن‌ها شبیه زندگی است. بچه‌ای که می‌تواند کتاب‌های کمیک بخواند اعتماد به نفس بیش‌تری پیدا می‌کند.» زین‌العابدین که کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی است ادامه داد: «کمیک‌ها ساده‌خوان و روان‌خوان‌اند. وقتی کودک که مشکل خواندن دارد می‌تواند کتاب کمیکی را تمام کند، هم لذت می‌برد هم می‌تواند اعلام کند من یک کتاب را خواندم. بعدا او به سراغ کتاب‌های دیگر این مجموعه می‌رود و بنابر این پیروزی‌های بیش‌تری به دست می‌آورد.» این مدرس به ماجراجویی در این آثار، زاویه‌های دوربین و دیگر ویژگی‌های کلی این آثار نیز اشاره کرد و در ادامه به بحث درباره‌ «کمیک استریپ‌های غیرداستانی» پرداخت. او ویژگی این نوع آثار را «انتقال آسان علم» دانست: «انتقال علم در آموزش و پرورش به شکل مناسبی صورت نمی‌گیرد و کمیک‌ها می‌توانند بهترین پل برای آموزش بهتر باشند.» او اشاره کرد که کلمه‌ی کتاب کودک در ایران به معنی ادبیات تلقی می‌شود در حالی‌که در دیگر کشورها نیمی از کتاب‌های کودک غیرادبی‌اند و کمیک‌ها هم در آن بازار نقش مهمی را بازی می‌کنند. وی آموزش علوم انسانی را یکی از موضوع‌های مورد استفاده در این کتاب‌ها دانست و مجموعه‌ «تاریخ ترسناک» از انتشارات پیدایش را برای آن مثال زد. وی ادامه داد که علوم فلسفه هم می‌تواند بخشی از علوم انسانی تلقی شود و آموزش آن با کمیک استریپ ممکن است و درباره‌ مجموعه‌ «پرسش‌های نخستین، پاسخ‌های بی‌پایان» از نشر افق سخن گفت. زین‌العابدین ادامه داد: «مفاهیم دینی، مذهبی و معنوی نیز می‌توانند از این طریق آموزش داده شوند.» او مثال‌های متنوعی درباره‌ی این دست کتاب‌ها زد و سخنان خود را این‌طور پایان داد: «در نظریه‌ی رشد خردسال و کودک بر اساس نظریات رشد پیاژه و اریکسون، تخیل و واقع‌گرایی باید موازی پیش بروند. کمیک‌های غیرداستانی کمک می‌کنند تا خواننده به غیر از ادبیات با واقعیت‌گرایی نیز پیوند بخورد.» در بخش دیگری از این نشست فرید محبوب سخن گفت. وی که صاحب امتیاز و مدیرمسوول نشریه «عصر مصور» است درباره‌ی تجربیات خود در این نشریه سخن گفت. وی عدم شناخت عموم از این هنر را یک آسیب خواند: «تصور می‌کنم مهم‌ترین مشکلی که ما با آن روبرو بوده‌ایم عدم شناخت مردم از کمیک استریپ است. ما هنوز مجبوریم درباره‌ این هنر توضیح بدهیم و آن را معرفی کنیم، چرا که مردم تصوری از داستان مصور ندارند.» این کارشناس ارشد رشته‌ گرافیک ادامه داد: «ما در آغاز کار مجله تصمیم گرفتیم تا به سراغ قهرمان‌ها و ابرقهرمان‌ها برویم و خوشبختانه مجله با استقبال روبرو شد. هر گاه در نمایشگاه مطبوعات شرکت کردیم خانواده‌هایی به ما مراجعه کردند و گفتند با آن‌که فرزندشان اهل مطالعه نبود مجله‌ عصر مصور را می‌خواند و دنبال می‌کند. ‌» وی درباره‌ موانع پیش روی این گام صحبت کرد که یکی از آن‌ها عدم سرمایه‌گذاری در این بخش از سوی نهادها بود: «خود ما با استمرار توانستیم به فعالیت‌مان ادامه بدهیم. این روزها هم که متاسفانه قیمت کاغذ زیاد شده و مانعی بر سر ماست، و باید بودجه‌ای برای این کار اختصاص بدهیم و ضرری را متحمل شویم.» زین‌العابدین نیز اشاره کرد که کانون پرورش فکری می‌تواند در این راه مهم قدم بردارد: «کانون پیش‌تر نیز در فعالیت‌هایی که نیاز به بودجه داشته و ارزش فرهنگی آن تاثیرگذار بوده، سردمدار بوده است. کمیک استریپ کاری گروهی است. نیاز به گروه دارد تا نویسنده و طراح و گرافیست در کنار هم کار کنند. شاید پژوهش‌گر نیز در کنار آنان قرار بگیرد. انجام این حرکت از سوی ناشران خصوصی ریسک است اما قطعا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که به دنبال ترویج کتاب‌خوانی است، می‌تواند این کار را انجام بدهد.»  کتاب‌خانه‌ تخصصی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در پایان هر ماه نشست‌هایی را با عنوان «ترویج خواندن» برگزار می‌کند که ورود عموم به آن آزاد است.