فوران (داستان آتشفشان ها)
عطااله درویش نیادر۱۴۰۳/۲/۱۸
داستان آتشفشان ها از زیر زمین شروع می شود. اگر بالا و پایین بپرید زمین زیر پایتان جامد و محکم است. اما درون زمین، آنچنان داغ است که حتی سنگ ها هم به صورت مایع هستند. سنگ ها مانند کَره ی آب شده این طرف و آن طرف می لغزند. بعضی اوقات این سنگ های مایع راهی از دل زمین پیدا می کنند و به سطح زمین می آیند. و این گونه یک آتشفشان شروع می شود. بعضی از آتشفشان ها آتش و گدازه پرتاب می کنند. در بعضی از آتشفشان های دیگر مواد مذاب و آتش به صورت یک رود جاری پایین می آیند. وقتی مواد مذاب جاری می شوند هیچ چیز نمی تواند جلوی آن را بگیرد و هر چیزی مانند: روستا ها، درختان و خانه ها را می سوزاند و خراب می کند. آتشفشان ها طرح ها و اندازه های مختلفی دارند. بعضی از آتشفشان ها باصدای بلندی سنگ و خاکستر به بیرون پرتاب می کنند. این نوع از کوه های آتشفشانی، مخروطی شکل هستند دامنه هایشان شیب تندی دارد. در آتشفشان های دیگر مواد مذاب به آرامی بالا آمده ودر همه ی اطراف کوه به پایین سرازیر می شود. این کوه های آتشفشانی ارتفاع کمی دارند و قله های آن ها پهن و عریض است.
موانا لوا (Mauna Loa) در هاوایی بزرگترین آتشفشان جهان است. ارتفاع این کوه 5846 متر است.
بعضی از آتشفشان ها مواد مذاب را به شدت به بیرون پرتاب می کنند. سنگ ها و خاکستر داغ به سرعت از دهانه آن ها خارج می شود. خاکستر این نوع از آتشفشان ها از تکه های نازک گدازه تشکیل شده است. غبار و خاکستر به هوا پرتاب می شوند. مقداری از این خاکستر و گرد و غبار بروی دامنه کوه می نشیند. این ابرخاکستری بروی ساختمان ها و زمین ها و مزارع می نشیند و آن ها را با یک لایه پودر خاکستری تیره می پوشاند. بعضی از این خاکسترها توسط باد به دور دست ها بده می شود و می توانند جلوی نور خورشید را بگیرند و روز را به شب تبدیل می کنند. در بالای کوه های آتشفشانی حفره ای وجود دارد که دهانه آتشفشان نامیده می شود. گدازه ها، خاکستر و سنگ ها از دهانه آتشفشان خارج می شوند. دهانه ی برخی از آتشفشان ها طویل است و می تواند کیلومتر ها طول داشته باشد. زمانی که یک آتشفشان خاموش می شود دهانه اش نیز بسته می شود. دهانه ی برخی از آتشفشان های قدیمی با آب پر شده و به دریاچه تبدیل شده اند.
دانشمندان آتشفشانی که دیگر فعالیت ندارد را آتشفشان غیر فعال می نامند. آتشفشان های غیر فعال مواد مذاب به بیرون پرتاب نمی کنند.
آتشفشان هایی که مواد مذاب و خاکستر پرتاب می کنند را آتشفشان فعال می گویند. کیلاوا (Kilauea) در هاوایی فعال ترین آتشفشان زمین است. این آتشفشان از سال 1983 تا کنون بی وقفه مواد مذاب به بیرون پرتاب کرده است. ما به آتشفشانی که دیگر فعالیت ندارد آتشفشان خاموش می گوییم. این بدین معنی است که این آتشفشان دیگر فعالیت ندارد ولی هر زمانی امکان دارد که دوباره فعال شود. مونتسرات (Montserrat)یک جزیره کوچک در دریای کارایب(Caribbean Sea)است{دریای کارایب بین آمریکای مرکزی، آمریکای جنوبی، جزیره کارایب و غرب اقیانوس اطلس واقع شده است.}که به مکانی زیبا برای زندگی تبدیل شده است. اما در سال 1995 یک آتشفشان به نام سوفریر هیلز شروع به فعالیت کرد. تمام منطقه را خاکسترهای آتشفشانی فراگرفت. این آتشفشان برای 400سال خاموش بود. اما با دوباره فعال شدن آن مردم مجبورشدند که خانه های خود را ترک کنند و به کشور دیگری برای زندگی مهاجرت کنند. این جزیره برای زندگی و ماندن بسیار خطرناک است.
کوه وزوو یک کوه آتشفشانی در ایتالیا است. در سال 79 میلادی، این آتشفشان با سرعت بسیار زیاد و شدید شروع به پرتاب کردن سنگ و خاکستر و مواد مذاب کرد. این مواد آتشفشانی به یک باره همگی بر شهر پمپی سرازیر شد و و موجب مرگ هزاران نفر شد. امروزه باستان شناسان شهر های زیر خاکستر دفن شده را بیرون کشده اند و شما می توانید به راحتی میان خیابان های شهر پمپی قدم بزنید و بقایای انسان هایی که زیر سه متر خاکستر دفن شده بودند را مشاهده کنید.
سنگ خارا یا سنگ پا یکی از محصولات آتشفشانی است که برای زدودن پوست مرده وزبر به کار برده می شود. سنگ خارا تنها سنگی است که شناور می شود.
در کنار تمام مضرات آتشفشان ها، فوایدی نیز دارند. بروی بستر خاکسترهای آتشفشانی می توان کشاورزی کرد، زیرا خاکستر آن برای بزرگ شدن محصولات کشاورزی مفید است. در بعضی از مکان ها از سنگ های آتشفشانی برای ساخت جاده ها و معابر، خانه ها و ساخت پل استفاده می شود. همچنین در بعضی از سنگ های آتشفشانی رگه هایی از طلا و تکه های الماس یافت می شود. Old Faithful (با وفای قدیمی) آبفشان مشهوری در پارک یلواستون واقع در ایالات متحده آمریکاست. این آبفشان اسم خود را به این دلیل گرفته است که همیشه هر ساعت یک بار به بیرون آب می پاشد.
در اعماق دریا نیز آتشفشان های زیادی وجود دارد. بیشتر آن ها را نمی توان دید. اما بعضی از این آتشفان های زیر دریایی به قدری مواد مذاب خود را بلند پرتاب می کنند که باعث ایجاد جزیره بر روی آب می شوند. در سال 1963یک آتشفشان زیر دریا شروع به فعالیت های شدید در نزدیکی ایسلند کرد. از زیر دریا بخار آب بیرون می آمد تا این که روز بعد آتشفشان وسعت یافت و یک جزیره جدید به وجو آمد. مردم محلی این جزیره را Surtsey می نامند. این نام از خدای آتش ایسلندی گرفته شده است.
هاوایی مجموعه جزایری است که از بیش از 100 جزیره در اقیانوس آرام تشکیل شده است. این جزایر بروی یک کمربند قرار دارند که در زیر آن ها مجوعه ای از آتشفشان های زیر آبی قرار دارد. بعضی از این آتشفشان ها دویا چند دهانه دارند اما مواد مذاب از دهانه ها به آرامی خارج می شود. در برخی مناطق مواد مذاب با سطح آب برخورد می کنند و بخار و سر و صدا ایجاد می کنند. در برخی از سواحل سنگ های سیاهی یافت می شود. این سنگ ها مواد آتشفشانی هستند که توسط آب دریا به ساحل آورده می شوند.
آتشفشان شناس ها به دانشمندانی می گویند که سعی می کنند آتشفشان ها و نحوه ی عملکرد آن ها را بیشتر بررسی کنند. آن ها می خواهند بدانند که زمان فوران یک آتشفشان چطور می توان مردمی که در آن نزدیکی هستند را به سلامت خارج کنند. اما آتشفشان شناس ها هنوز پاسخ تمام سوالات راجع به آتشفشان ها را نیافته اند. هیچکس هنوز به درستی نمی داند که چه زمانی یک آتشفشان شروع به فعالیت می کند و یا چه زمانی خاموش می شود.
حقایقی در مورد آتشفشان ها
چیزی حدود 1500 آتشفشان فعال روی زمین وجود دارد. حدود 50 مورد از آن ها سالی یک بار فوران می کنند، اما بیشتر این فوران ها زیر دریا اتفاق می افتد.
در سال 1883 آتشفشانی واقع در جزیره کراکاتوا در کشور اندونزی با بلندترین صدایی که تاکنون شنیده شده است، فوران کرد.
واژه لاتین ‘volcano’(به فارسی آتشفشان) ، ازVulcan، خدای آتش رومی ها آمده است.
کوه سنت هلن یک کوه آتشفشانی واقع در واشنگتن ایالات متحده آمریکاست. این کوه در سال 1980بعد از 123 خاموش بودن فوران کرد. انفجار این کوه باعث شد که چیزی حدود 8000 میلیون تن سنگ را پرتاب و سرازیر کرد.
بزرگترین آتشفشان در منظومه شمسی بر روی قمر مریخ، اولمپوس قرار دارد. این کوه 27 کیلومتر ارتفاع دارد. همچنین در 200 میلیون سال پیش فعال بوده است اما اکنون غیر فعال است.
