آیا وضعیت ژنتیکی فرد در تمایل او به اعتیاد تأثیر گذار است؟

تا کنون تحقیقات زیادی در خصوص ارتباط اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی با وضعیت وراثتی و ژنتیکی فرد صورت گرفته و نتایج تمامی این تحقیقات حاکی از آن است که وضعیت ژنتیکی فرد بر اعتیاد اش بی تأثیر نیست. با این وجود، این مسئله تنها عامل کشیده شدن فرد به سوی اعتیاد نیست و چیزی که بسیاری از افراد قادر به درک درست آن نمی شوند این است که تاریخچه خانواده و وضعیت ژنتیکی به تنهایی توانایی معتاد کردن فرد را ندارد و در کنار این مسئله عوامل دیگری نیز وجود دارند که به همین اندازه مهم و تأثیر گذراند و در حقیقت این مجموعه عوامل است که فرد را به سوی این بلای خانمان سوز می کشاند. در این مقاله قصد داریم نگاهی جزئی تر به ارتباط وضعیت وراثتی و ژنتیکی فرد با اعتیاد اش به مواد مخدر و یا مشروبات الکلی داشته باشیم و آن را مورد بررسی قرار دهیم. با سیارک همراه باشید.

ژنی که فرد از والدین خود به ارث می برد، توانایی شکل دادن به چگونگی زندگی و سرنوشت وی را ندارد

افراد بسیاری هستند که سابقه مصرف مشروبات الکلی و یا مواد مخدر در میان افراد خانواده شان وجود داشته است و در حال حاضر خود از این اعتیاد رنج می برند، با این حال، نکته ای که در این خصوص حائز اهمیت است، این است که این سابقه مصرف مواد مخدر در خانواده، تنها دلیل به اعتیاد کشانده شدن فرد نیست. محققان بر این باورند که شرایطی که فرد در آن زندگی می کند، دقیقا به همان اندازه مسائل ژنتیکی و تاریخچه خانوادگی در به اعتیاد کشیده شدن او تأثیر گذارند: استرس و اضطراب بیش از اندازه در محیط کاری و یا رابطه ای که دو طرف حاضر در رابطه با یکدیگر سر سازگاری نداشته و مدام در حال بحث و مجادله باشند، از جمله این عوامل بیرونی است که می توانند در نهایت سبب معتاد شدن فرد شوند. بنا بر این، محققان بر این باورند که اگر فرد در زندگی شخصی خود با چنین مسائل و مشکلاتی دست و پنجه نرم نکند، وضعیت ژنتیکی و وراثتی او به تنهایی، به هیچ عنوان قادر به کشاندن او به سمت اعتیاد نخواهد شد.

محققان قادر به شناسایی یک ژن به خصوص که عامل شکل گیری تمایل به استفاده از مواد مخدر باشد را نیافته اند

هیچ گاه نمی توان عنوان کرد که یک ژن به خصوص در بدن فرد، می تواند تمایل استفاده از مشروبات الکلی و یا مواد مخدر را در او به وجود آورد. در حقیقت مجموعه ای از ژن ها هستند که به عنوان تحریک کننده این گونه تمایلات شناخته می شوند. به طور دقیق تر، می توان عنوان کرد که صد ها ژن متفاوت هستند که در کنار یکدیگر توانایی تحریک این گونه تمایلات را دارند، اما مسئله این جا است که شناسایی تمامی این ژن ها کاری است بس دشوار و تقریبا غیر ممکن. در نهایت می توان گفت که هر ژن به طور جداگانه نقش و تأثیر بسیار کمرنگی در شکل گیری این گونه تمایلات ایفا می کند، اما زمانی که چند ژن در کنار یکدیگر قرار گرفته و مجموعه ای از ژن ها فراهم می آید، این تأثیر می تواند بسیار بیشتر از پیش باشد.

ژن های رفتاری می توانند تأثیرات ژنتیکی و وراثتی بر اعتیاد افراد را به طور قابل ملاحظه ای افزایش دهند

یکی دیگر از عواملی که تا کنون محرز شده و چون و چرایی برای دانشمندان و محققان باقی نگذاشته است، تمایل استفاده از مواد مخدر و مشروبات الکلی در افرادی است که در معرض بیماری ها و اختلالات روانی قرار گرفته اند؛ در حقیقت این گونه افراد بسیار بیشتر از سایرین به چنین موادی روی می آورند تا به واسطه آن قادر به تحمل شرایط روحی و روانی دشوار خود باشند. افسردگی و اسکیزوفرنی دو اختلال روانی ای هستند که به طور معمول در افرادی مشاهده می شوند که در خانواده شان سابقه چنین اختلالاتی وجود داشته است (بنا بر این غالبا عوامل وراثتی و ژنتیکی است که سبب ابتلای فرد به چنین اختلالاتی می شود). بسیاری از افرادی که روی به استفاده از مواد مخدر می آورند، از این دو اختلال روانی رنج می برند. این گونه ژن ها در ارتباط مستقیم با سایر ژن هایی قرار می گیرند که در مورد پیشین در خصوص آن ها اطلاعاتی عنوان شد و به عنوان مهمتری ژن هایی شناخته می شوند که امکان کشیده شدن فرد به سمت اعتیار را فراهم می کند. ترکیب این ژن ها با سایر ژن ها (ژن هایی که برخی از آن ها هنوز تشخیص داده نشده اند) می تواند خطر گرفتاری فرد در دام اعتیاد را تا چیزی حدود بیست درصد افزایش دهد.

ژن ها به تنهایی هیچ گاه نقش کاتالیزور یا کنشیار را به خود نمی گیرند

صرف نظر از این که ساختار ژنتیکی بدن فرد چگونه باشد و این ژن ها چگونه در کنار یکدیگر قرار گرفته باشند، همیشه این عوامل و مشکلات بیرونی هستند که مسبب اصلی تمایل فرد به استفاده از مواد مخدر و مشروبات الکلی می شوند ژن ها تنها به عنوان عواملی ثانویه شناخته می شوند. البته افراد بسیار زیادی هستند که ژن های موجود در بدن شان به گونه ای است که آن ها را بیش از دیگران در معرض استفاده از چنین موادی قرار می دهد، با این وجود، همان گونه که عنوان شد، این ژن ها عوامل ثانویه هستند و نه مهمترین عامل کشیده شدن فرد به سمت استفاده از مواد مخدر. در حقیقت این ژن ها می توانند به گونه ای تمایل نهان فرد به استفاده از مشروبات الکلی و مواد مخدر را آشکار کنند، اما هیچ گاه تحریک کننده فرد برای روی آوردن به اقدامی عملی در این خصوص نخواهند بود. همان گونه که پیش تر نیز عنوان شد، در این خصوص، عواملی چون شرایط دشوار کاری، مشکلات زندگی شخصی و اتفاقات ناخوشایند (مرگ یا بیماری عزیزان و این گونه مسائل)، به عنوان اصلی ترین عوامل تحریک کننده فرد برای استفاده از مواد مخدر شناخته می شوند.

در سوی دیگر ژن ها می توانند امکان گرفتاری در دام اعتیاد را کاهش دهند

زمانی که صحبت از وضعیت ژنتیکی و ژن ها می شود، ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که به همان اندازه که می توانند در گرفتاری فرد در دام اعتیاد تأثیر گذار باشند، این خصوصیت را نیز دارند که امکان اعتیاد فرد به مواد و مشروبات گوناگون را کاهش دهند. اما تا کنون بیشتر صحبت از ژن هایی بود که سبب افزایش تمایل به اعتیاد در فرد می شوند و به همین خاطر، این تضاد می تواند سؤال بر انگیزاننده باشد. در پاسخ به این تضاد بیاد عنوان کرد که محققان به این نتیجه دست یافته اند که برخی از افراد ژن ها شان به گونه ای است که توانایی تحمل الکل به مانند دیگران را نداشته و سوخت و ساز الکل در بدن شان با مشکل مواجه می شود. حالت تهوع، سر درد و افزایش ضربان قلب از جمله نشانه هایی است که به طور به خصوص پس از مصرف مشروبات الکلی در این گونه افراد مشاهده می شود. این حالات نا خوشایند سبب دل زدگی این گونه افراد از مشروبات الکلی می شود و به مرور زمان، نوشیدن آن را متوقف می کنند؛ این مسئله امکان اعتیاد شان به مشروبات الکلی را به طور قابل ملاحظه ای کاهش می دهد.

چگونگی ژن های افراد گوناگون می تواند بر روند و پروسه درمانی و ترک اعتیاد شان تأثیر گذار باشد

علاوه بر تمامی مواردی که تا کنون در خصوص آن ها اطلاعاتی عنوان شد، تحقیقاتی نیز صورت گرفته و نتایج حاکی از این تحقیقات نشانی می دهد، ژن های منحصر به فرد هر شخص، می تواند در روند درمان ترک اعتیاد شان به مواد مخدر و مشروبات الکلی را به طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهد. دارویی به نام نالترکسون (از جمله دارویی ها است که به هنگام سم زدایی از بدن افراد معتاد مورد استفاده قرار می گیرد) وجود دارد و بنا به تجربه ای که در استفاده از این دارو به دست آمده است، تأثیر بسزایی در ترک اعتیاد افراد خواهد گذاشت. محققان، طی آزمایش هایی نالترکسون را روی افراد مختلفی که از اعتیاد به مشروبات الکلی و نیز مواد مخدر رنج می بردند، مورد استفاده قرار دادند. در کمال تعجب، نتایج به دست آمده از این آزمایش ها کاملا متفاوت با یکدیگر بوده و هر شخص، واکنش منحصر به فردی نسبت به دارو از خود نشان می داد؛ در حقیقت بسیاری از این افراد، پس مدتی استفاده نالترکسون، به دارو واکنش نشان داده و روند درمان شان به مرحله بعدی رسید. اگر چه شرایط برای همگان این گونه نبود و برخی دیگر از افراد کوچکترین تغییر در وابستگی خود به ماده مخدر یا مشروب الکلی مورد استفاده شان نشان ندادند. در نهایت پزشکان و محققان حاضر در این آزمایش به این نتیجه رسیدند که تفاوت واکنش هایی که مشاهده کردند، به طور گسترده ای به وضعیت ژنتیکی افراد مورد آزمایش باز می گردد؛ همین مسئله باعث شد تا شروع به انجام اقداماتی کنند که به واسطه آن قادر باشند بسته به شرایط ژنتیکی هر فرد دارویی منحصر به آن شخص برای اش تجویز کنند و پیش از شروع فرایند درمان، وضعیت ژنتیکی فرد به طور گسترده مورد بررسی قرار گیرد.

داشتن خویشاوندانی که در حال ترک اعتیاد و دست و پنجه نرم کردن با این معضل هستند

همانطور که عارض حال تمامی خوانندگان این مطلب می باشد، تاریخچه خانواده در خصوص اعتیاد (بودن کسانی در میان اعضای خانواده که پیش تر به این معضل دچار بوده اند) یکی از مهمترین عواملی است که به شکل گیری ژن های مرتبط با تمایل فرد به استفاده از مشروبات الکلی و مواد مخدر، نقش دارد. بنا بر این می توان عنوان کرد که اگر فرد، شخصی در خانواده خود داشته باشد که در حال ترک اعتیاد و دست و پنجه نرم کردن با این معضل باشد، تا سه الی چهار برابر بیشتر از افراد عادی در معرض گرفتاری در دام اعتیاد قرار می گیرد. البته نکته این جا است که تحقیقاتی که اخیرا صورت گرفته، واقعیت داشتن این نظریه را تا حدود زیادی زیر سؤال برده است. البته تحقیقات اخیر، به طور کلی نظریه را رد نمی کنند و تنها آن را از جنبه دیگری مورد بررسی قرار داده و به نتایج تازه ای در این خصوص دست یافته اند که با هم نگاهی به این نتایج به دست آمده می اندازیم: در حقیقت مهمترین نتیجه ای که از تحقیقات اخیر در این خصوص به دست آمده است، نشان گر این مسئله است که تنها در صورتی چنین افرادی (افرادی که در خانواده خود کسی را دارند که در حال ترک اعتیاد است)، احتمال گرفتاری شان به اعتیاد افزایش پیدا می کند که یکی از نزدیک ترین افراد خانواده شان (پدر، مادر، برادر و یا خواهر) دچار این مشکل شده باشد، اما اگر خویشاوندان دور تر فرد با مسئله اعتیاد دست و پنجه نرم کنند، چنین مسائلی به هیچ عنوان صحت نخواهد داشت و یا حداقل تأثیر آن بسیار کمتر از حالت اول خواهد بود. این نکته را به خاطر داشته باشید که تحقیقات اخیر، نظریه مطرح شده را به طور کلی رد نکرده و تنها ابعاد جدیدی به آن افزوده است، بنا بر این وجود افرادی در خانواده که با مسئله اعتیاد دست  و پنجه نرم می کنند، می تواند نزدیکان را نیز در معرض گرفتاری در دام اعتیاد قرار دهد.

تمامی مطالبی که تا کنون عنوان شد تنها به منظور دادن درک درست تری از این مسئله به خوانندگان بود که شرایط ژنتیکی و وراثتی فرد به تنهایی قادر به کشاندن او به دام اعتیاد نخواهد بود و همان گونه که در ابتدا و میانه متن عنوان شد، عوامل اجتماعی و سایر مسائل مربوط به زندگی شخصی افراد نیز، از نقشی یه همین اندازه با اهمیت بر خوردار اند (اگر نگوییم مهم تر هستند). نکته دیگری که با ذکر آن مطلب را به پایان می رسانیم این است که بسیاری از تحقیقات صورت گرفته در این خصوص در مراحل ابتدایی خود به سر می برند و اعتیاد و عوامل مربوط به آن، مسئله ای نیست که به سادگی بتوان تمامی جنبه های آن را مورد بررسی قرار داد و باید منتظر اخبار و اطلاعات جدید در این خصوص باشیم. برای نمونه می توان به تحقیقاتی اخیری که در این مورد صورت گرفته است اشاره کرد؛ در این تحقیقات افرادی مد نظر قرار گرفتند که پدر یا مادر شان (یا هر دو شان) دچار اعتیاد شده بودند؛ نکته جالب توجه در خصوص این تحقیقات این بود که کمتر از نیمی از فرزندان این والدین، هیچ گونه تمایلی به استفاده از مواد مخدر نشان نمی دادند (که ممکن است به واسطه مشاهده تقلا ها و شرایط بد روحی والدین شان به هنگام استفاده از مواد مخدر و نیز در زمانی که مواد مورد نظر را در دسترس نمی داشتند، بوده باشد). این گونه تناقض ها باعث می شود تا محققان وقت و انرژی بیشتری برای انجام این گونه تحقیقات و بررسی ها صرف کنند تا به نتایج قاطع تری دست یافته و پرده از سایر راز های سر به مهر برگیرند.