مزیت رقابتی: جرات در شکل دادن اهداف و جامعیت یک استراتژی
طاهره مصطفویدر۱۴۰۳/۲/۱۸
رقابت، ابتکار و جهانی سازی کلید واژه هایی هستند که چندین دهه تقریبا در هر جنبه ای از فعالیت اجتماعی و افتصادی حضور داشته اند. خصوصا، علاقه روبه رشد در مسائل مرتبط با رقابتی بودن در توسعه تئوری ها و مطالعات در زمنیه تحلیل رقابت و استراتژی های رقابت نقش داشته اند. مقالات مربوط به موضوع مدیریت استراتژیک تاکیدی قابل ملاحظه بر روی مسائلی داشته که مربوط به مزیت رقابتی به عنوان عامل تعیین کننده ی موفقیت یا شکست سازمانها یا کشورهاست. تاکید بر روی لزوم مقاومت علیه رقبا یا ساخت مزیت رقابتی پایدار دراز مدت است. مطالعات اخیر در پاسخ به تغییرپذیری روزافزون یا حتی هرج و مرج در محیط نیاز دور شدن از اصطلاح" پایدار" را نشان میدهد و از اصطلاح " منعطف" یا " متغیر" در ارتباط با مزیت رقابتی استفاده می کند. ترکیب پایداری، موقتی بودن و دگرگونی به عنوان ویژگی های مشخص کننده ی مزیت رقابتی ایده آل در کسب و کار به نظر یکی از چالش های اصلی است که سازمانها در اجرای فرایند مدیریت استراتژیک و نظریه پردازانی که این حوزه را مطالعه می کنند با آن روبرو هستند.
هدف این مقاله بررسی روابط بین مزیت رقابتی و جرات در زمان شکل گیری این اهداف است. با در نظر داشتن هدف ذکر شده فرضیاتی مورد تحلیل قرار گرفته اند که مربوط به منابع و ارزیابی مزیت رقابتی شرکت در ارتباط با جرات در شکل گیری اهداف کلیدی اند. خصوصا، تحلیل مرتبط با مسائل مربوط به ارزیابی مزیت رقابتی علیه زمینه رقابت کنندگان ، منابع اصلی مزیت رقابتی و ارتباط بین انتخاب یک مزیت رقابتی و جرات به شکل دادن اهداف کلیدی، که خود را در سطح جامعیت استراتژی نشان میدهد است.
در دهه های بسیاری مطالعات در زمینه مدیریت، بر اهمیت خاص رقابتی بودن تاکید داشته اند. رقابتی بودن به معنی انتخاب روش کار مورد استفاده در استراتژی برای اهداف استثناء و غلبه بر رقبا است. "مزیت رقابتی" با عبارتهایی مانند : ساختار چندسطحی، موقعیت منحصربفرد مشخص شده است. ویژگی خاص استراتژی و مزیت رقابتی لزوم انعطاف پذیر بودن و رویارویی با عدم اطمینان را تحمیل می کند. همچنین اولویت کنشگر بودن را نسبت به انفعالی بودن در رقابت را نشان می دهد .
با انجام اعمال یا وقایع پیگیر و برنامه ریزی شده تحت یک استراتژی، شرکتها مزیت رقابتی را ایجاد، استفاده و حفظ می کنند. مطالعات راجع به عوامل، کارها یا رویداد هایی که شکل دهنده ی مزیت رقابتی اند منبع خود را در علاقه به توانایی منحصربفرد شرکتها در ایجاد ارزش استثنایی برای مشتریان دارند.
مشکل مزیت رقابتی در داشتن تعالی عملیاتی بالاتر در مقایسه با رقبا یا اعمال موثرتر در ارتباط با رقبا به کار برده نمی شود اما به به انجام کار دیگری اشاره دارد(پورتر 1996). شرکتهای سودمند، درحال رشد سریع توجه رقبای علاقه مند به دست آوردن موقعیت رقابتی خاص را جلب می کنند(پورتر 1980).
با این حال مزیت رقابتی دارای ویژگی فردی است و به فاصله زمانی خاصی اشاره دارد. ایجاد مدل جهانی استراتژی موفقیت ممکن نیست که می تواند برای هر سازمانی در هر زمانی مناسب باشد زیرا چنین راه حلی می تواند مزیت رقابتی را حذف کند (کلی 1993، فیورر، چهارباغی 1995).
ساخت مزیت رقابتی به علت فشار رقابتی قوی و این حقیقت که منابع، فناوری ها و اطلاعات قابل مقایسه اند و می توانند بازتولید شوند دشوارتر می شود (گلداسمیت 2013، سینگ 2012). به خاطر نیاز به بقا دربرابر رقبا، بخش مهمی از مطالعات مزیت رقابتی به شناسایی منابع آن اشاره دارد .
مزیت رقابت با عامل یا عواملی سروکار دارد که باعث موفقیت سازمان می شوند اما بازتولید منابع موفقیت توسط رقبا دشوار است. مطالعات موجود منابع مختلفی از مزیت رقابتی را مانند: منابع و توانمندی های سازمان، ابتکار و خلاقیت، کیفیت، زمان و مکان عمل ، موفقیت در اجرای استراتژی ، توانایی یادگیری و مدیریت دانش، فناوری منحصربفرد، فرهنگ سازمانی، آزادی سازمانی، شهرت، برند، اگاهی، نقش شبکه سرمایه انسانی نشان میدهد (ایتامی، روهل 1991؛ استالک، هوت 1990؛ سنج 1990؛ بارنی 1991؛ هال 1992؛ سولودوکو-پلک 2013، میر، الن، اسمیت 1993؛ فیور؛ چهارباغی 1995؛ نوهارایی، گولاتی 1996؛ بارنی 1986؛ بارنی 2001، گرو 2009، سولودوچو-پلم، رادومسکا 2012، سینگ 2012).
علی رغم این حقیقت که توسعه هماهنگ شرکت در تغییر محیط در مدیریت استراتژیک اهمیت دارد اما منابع مزیت رقابتی اولا در داخل شرکت جستجوی میشوند. بسیاری از محققان خصوصا آنهایی که به روند تئوری منبع محور مرتبط اند نشان می دهد که عوامل داخلی بسیار مهمتر از عوامل محیطی اند (روملت 1984؛ ورنرفلت 11984؛ بارنی 1991؛ پیتراف 1993؛ تیس 1997؛ پیتراف، برجن 2003).
با این حال، این روش در حال حاضر در ارتباط با گوناگونی محیط بسیار ساکن تلقی می شود و از این رو توجه کمی به این فرضیات داده می شود. ادغام دیدگاه منابع محور، به حساب آوردن تغییرپذیری محیطی در مفهوم توانمندی های پویا پیشنهاد شده اند.توانمندی های پویا مشابه به دیگر حوزه های تحقیقی مربوط به مدیریت استراتژیک به دنبال عوامل یا فرایندهایی است که در موفقیت سهم دارند.
سازمانها می توانند از منابع خودشان در زمانی که فرایند اتخاذ، پیکربندی، تجدید یا بازسازی منابع را انجام می دهند استفاده کنند (تیس، پیسانو، شون 1997). با در نظر گرفتن اختلافات در حال رشد، دو روش افراطی برای این مسئله را می توان مشخص کرد. برخی از مطالعات نشان می دهند که توانایی های پویا برای ساخت و توسعه مزیت رقابتی از اهمیت کلیدی برخوردار است (تریس، پیسانو، شون 1997؛ تیس 2007؛ هلفت، فینکلستین، میچل، پیترفد، 2007).
در عوض، دیگر محققان نقش محدود و غیرمستقیمی از توانایی های پویا را به علت تمایز آنها نشان داده اند. (ایزنهارت، مارتین 2000؛ زوت 2003؛ ونگ، احمد 2007، ارند، بروملی 2009). در روند دیگر تحقیق راجع به منابع مزیت رقابتی، توجه باید معطوف به توانایی مدیریت تغییرات و اجرای استراتژی توسعه یافته باشد.
این روش بر اهمیت غیر در استراتژی به عنوان عامل شروع کننده ی مهارتها و ارزش های جدید سازمان تاکید دارد. دیگر تلاش ها برای شناخت عوامل شکل دهنده ی مزیت رقابتی اولا به شکل تغییرپذیری مرتبط است که مشخصه ای محیطی با اثر کلیدی بر رقابتی بودن سازمان است (ایزنهارت، مارتین 2000؛ پریم، باتلر 2001؛ ونگ، احمد 2007). در تحقیق توجه بسیاری به تحلیل تاثیر متقابل سه رکن شده است: مزیت رقابتی، توانایی های پویا، و پویایی های محیط ( وو 2010؛ روم، زولو، برندز 2010).مانند دیگر روشها،بر ارتباط بین پویایی های محیط و توانایی های پویا تاکید شده است(تریس 2007).
روندها در محیط مانند تغییرات ناگهانی یا بحران مالی دلیلی برای این هستند که به دست آوردن و حفظ مزیت رقابتی پایدار دشوارتر می شود اما موقیت شرکت که با توسعه مزیت رقابتی به دست آمده است باید از دیدگاه پایداری تحلیل شود( دآونی؛ داگنینو ،اسمیت 2010). بنابراین، مزیت رقابتی کوتاه مدت و مزیت پایدار بلند مدت را می توان تفکیک ساخت (اوشاناسی 2008). در حال حاضر، لزوم داشتن مزیت رقابتی برای به دست آوردن موقعیت رقابتی قوی تاکید شده است اما به نظر می رسد که سوال آیا این ماهیتا دائم است یا موقتی است وجود داشته باشد. وقتی مزیت قابتی را توصیف می کنیم اصطلاح "موقتی" به طور مکرر بیشتر استفاده می شود در حالی که " بادوام" یا " مهم" در دیدگاهی دراز مدت کمتر استفاده ی شوند(موراتویچ 2013). ظهور چنین مخمصه ای از لزوم شناخت تغییرات به طور سریع و به کارگیری انهاو همچنین انعطاف پذیربودن، حساس بودن به نیات و اعمال رقبا و تفاوتها در نیازهای مشتری ناشی می شود. در کتابهای راجع به مزیت رقابتی، مسائل دوام پذیری و " قابلیت تکرار" مزیت رقابتی یا حمایت آن بحث شده اند(هینترهابر 2013؛ فون، نایر 2010).
نتایج موجود این تحقیق بر ارتباط بین استراتژی و مزیتی به خطاهای بعدی اشاره دارد که مانع شناسایی این مزیت استراتژیک می شود: هیچ درکی از پایه ی مزیت، مشکلات با استفاده عملی دانش و تحلیل ناصحیح و تعبیر منابع مزیت وجود ندارد( مزگر؛ ویولانی 2011).
در مطالعات مدیریت استراتژیک، موضوع مزیت رقابتی اغلب مطرح می شود اما در میان محققان و افراد حرفه ای تردیدهای بسیاری خصوصا در مسائل مفهوم سازی و قابلیت سنجش مزیت (سیگالاس، اکونومو 2013؛ بل 2013؛ مک گراو 2013) وجود دارد. قوانین متقیر تلاش رقابتی که منجر به پیگیری مستمر برای تغییر می شود باعث می شود که قوانین ساده موجود برای ساخت مزیت رقابتی منسوخ شوند، در بازتعریف منابع و عواقب مزیت رقابتی به عنوان مهمترین و حساسترین ناحیه مدیریت استراتژیک دلگرم کننده اند( جهت استراتژیک 2013؛ دی آونی، دگنینو، اسمیت 2010؛ گرو 2009). اضطلاح " جام مقدس" یا "واژه کلیدی" در ارتباط با مزیت رقابتی نشان می دهد که نقص های بسیاری در شناخت و نظام مند سازی این حوزه از علم و مطالعات تجربی وجود دارد (هلفا، پیتراف 2009).
اکثر آثار چاپ شده تا به امروز در رابطه با مزیت رقابتی راجع به رفتارها و شرایط عملیاتی شرکتها در بازارهای توسعه یافته،خصوصا سازمانهایی که در بازار ایالات متحده یا بازارهای جهانی هستند می باشد. به علت تغییرات رخ داده در کشورهایی که انتقال اقتصادی را انجام می دهند و تفاوتهای مشخص بین سازمانهای عمل کننده در بازارهای مختلف، مقالات کمی راجع به موضوع مزیت رقابتی در اقتصادهای در حال گذر وجود دارد. پرکردن این شکاف با مقایسه نتایج مطالعات در شرکتهای لهستانی با آن شرکتهایی که در ادبیات این موضوع مطرح شده اند مهم به نظر می رسد. معرفی چارچوب های جدید مطالعات بر مزیت رقابتی در شرکتهای فعال در اقتصادهای در حال گذر و ترکیب مزیت، ارزیابی و پایه رقابت با اهداف استراتژیک باید در غنی سازی ادبیات مدیریت استراتژیک ، خصوصا مشکل مزیت رقابتی مشارکت داشته باشد.