لیکوپن چیست؟خواص و منابع
- سر فصل های این پست:
- اطلاعات کلی راجع به لیکوپن و عملکرد آن
- خواص درمانی لیکوپن
- لیکوپن و سرطان پروستات
- بهترین منابع لیکوپن
اطلاعات کلی راجع به لیکوپن و عملکرد آن
لیکوپن یک آنتی‌اکسیدان قوی است که می‌تواند به محافظت در برابر بیماری‌های دژنراتیو (نابودی) کمک کند. این کار بواسطه خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد در بدن صورت می‌گیرد. لیکوپن می‌تواند از آسیب رسیدن به DNA در سلولها و همچنین عملکرد بهتر سلولها کمک کند. سطح بالای لیکوپن در خون و بافت‌های چربی با کاهش خطر ابتلا به سرطان، بیماری‌های قلبی و دژنراسیون ماکولا همبستگی مثبت دارد. بدن انسان توانایی تولید لیکوپن ندارد، بنابراین باید از منابع غذایی تامین شود.
لیکوپن یک کاروتنوئید و یک ماده مغذی گیاهی است که در سبزی‌ها و میوه‌های قرمز مانند گوجه فرنگی، گریپ‌فروت صورتی، هندوانه ، پاپایا ، زردآلو و گواوای صورتی یافت می‌شود. این ماده به عنوان عامل رنگ قرمز در این میوه‌ها و سبزیجات شناخته می‌شود. تحقیقات متعددی نشان داده است که خوردن غذاهای غنی از لیکوپن می‌تواند خواص بهداشتی مثبتی به همراه داشته باشد.
لیکوپن به طور خاص در گوجه فرنگی و محصولات گوجه‌ای به میزان زیاد یافت می‌شود. در امریکای شمالی، 85% لیکوپن غذایی از محصولات گوجه فرنگی مانند آب گوجه فرنگی یا رب گوجه می‌آید. یک فنجان (240 میلی لیتر) آب گوجه فرنگی حدود 23 میلی گرم لیکوپن دارد. فراوری گوجه‌های خام با استفاده از گرما (در تولید آب گوجه، رب گوجه یا سس گوجه) در واقع لیکوپن موجود در محصول خام را به حالتی در می‌آورد که جذب آن برای بدن ساده‌تر است. جذب مکمل‌های لیکوپن برای بدن به سادگی جذب از مواد غذایی است.
افراد برای جلوگیری از بیماری قلبی، «سفت شدگی شریان‌ها» (تصلب شریان)؛ و سرطان پروستات، سینه، ریه، مثانه، تخمدان، روده بزرگ و لوزالمعده لیکوپن مصرف می‌کنند. لیکوپن برای مداوای عفونت ویروس پاپیلوم انسانی (HPV) که عامل اصلی سرطان رحم است، نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی افراد از لیکوپن برای آب مروارید و آسم نیز استفاده می‌کنند.
عملکرد آن چگونه است؟
لیکوپن یک آنتی اکسیدان قوی است که به جلوگیری از آسیب به سلولها کمک می‌کند. علت زیاد بودن علاقه به تحقیقات درزمینهٔ نقش احتمالی لیکوپن در پیشگیری از ابتلا به سرطان، همین است.
خواص درمانی لیکوپن
در یک مطالعه بر روی بیماری قلبی مشخص شد که خطر ابتلا به بیماری قلبی در مردانی که سطح لیکوپن در بافت‌های چربی آنها بالا بوده است به میزان 50% کمتر بوده است.
در یک تحقیق دیگر مشخص شده است که مردانی که در هفته بیشتر از دوبار از محصولات گوجه فرنگی استفاده می‌کنند به میزان 21 تا 34 درصد کمتر با خطر ابتلا به سرطان پروستات مواجه هستند. میزان کاهش این خطر در افرادی که 10 بار یا بیشتر از این محصولات استفاده کرده‌اند 45 درصد بوده است.
زنانی که سطح لیکوپن آنها بالا است 5 بار کمتر از دیگران به سرطان دهانه رحم مبتلا می‌شوند.
همچنین نشان داده شده است که لیکوپن یک اثر محافظتی در برابر ابتلا به سرطان معده، روده بزرگ، ریه و پوست دارد. خطر ابتلا به آترواسکلروز را با مهار تجمع پلاکتی کاهش می‌دهد و همچنین باعث کاهش التهاب شده و به حفاظت پوست در مقابل آسیب‌های ناشی از UV نور خورشید کمک می‌کند. این ماده مغذی در کرم‌ها و لوسیون‌های ضدپیری یافت می‌شود. لیکوپن به راحتی تجزیه می‌شود، بنابراین محافظت از بسته نگهدارنده آن در زمان مصرف از اهمیت زیادی برخوردار است.
در یک تحقیق نشان داده شده است که زمانی که افراد محصولات گوجه فرنگی را به صورت روزانه مصرف می‌کنند، میزان محفاظت از پوست در مقابل آسیب‌های ناشی از قرار گرفتن در معرض اشعه UV نور خورشید تا 30% افزایش می‌یابد.
لیکوپن و سرطان پروستات
لیکوپن یک آنتی اکسیدان طبیعی است که رنگ قرمز میوه‌هایی مانند گوجه فرنگی، گواوا، میوه گل رز، هندوانه و گریپ‌فروت صورتی از آن است. مطالعات علمی متعددی ارتباط مصرف لیکوپن با نرخ وقوع سرطان پروستات را نشان داده است (سرطان پروستات دومین سرطان مشترک تشخیص داده شده در مردان آمریکایی است). این ارتباط برای مردان افریقایی-آمریکایی که متأسفانه بیشترین نرخ ابتلا به سرطان پروستات در جهان را دارند، بیشتر هم هست.
یک مطالعه همه‌گیرشناسی شاخص که توسط دانشکده بهداشت همومی هاروارد انجام شد (Giovannucci E و همکاران، 1995)، عادات غذایی 48000 مرد در مدت شش سال را مورد نظارت قرار داد. نویسندگان دریافتند که از بین 46 میوه و سبزی مورد ارزیابی، تنها غذاهای دارای گوجه فرنگی در کاهش خطر سرطان پروستات نقش داشتند و دلیل آن لیکوپن به عنوان عنصر فعال آن بود. مردانی که ده بار یا بیشتر محصولات گوجه فرنگی را در هفته مصرف کرده بودند، 34 درصد خطر کمتری برای ابتلا به سرطان پروستات داشتند.
ممکن است سرطان پروستات در مردان قبل از حمله و مرگبار شدن، سال‌ها وجود داشته باشد. مطالعه هاروارد بیان شده در بالا نشان داد که اثرات سودمند گوجه فرنگی/لیکوپن در بررسی مردان دچار سرطان مرحله آخر به‌صورت جداگانه از کل دسته، آشکارتر است.
گروهی از محققان موسسه ملی سرطان امریکا در بتزدا، مریلند، در سال 2002 نتایج مطالعه‌ای را انتشار دادند که برای آن طراحی شده بود که مشخص شود آیا آن گونه که مطالعات همه‌گیرشناسی متعدد قبلاً نشان داده است، در واقع لیکوپن از پروستات محافظت می‌کند یا خیر (Am J Epidemiol، 2002؛ 155؛ 1032-1023). حدود نیمی از 437 مرد مورد مطالعه سرطان پروستات داشتند. یک رابطه همبستگی بین سطح لیکوپن در خونابه و سرطان به دست آمد: مردان دارای بیشترین سطح لیکوپن، خطر ابتلا به سرطان پروستات بسیار کمتری نسبت به افراد دارای سطح لیکوپن پایین داشتند.
لیکوپن خاصیت ضد سرطان پروستات خود را مدیون دو عامل جداگانه است. اولاً، آن یک آنتی اکسیدان قوی است. این یعنی می‌تواند رادیکال های آزادی که به‌صورت مستمر از طریق غذایی که می‌خوریم و هوایی که تنفس می‌کنیم به بدنمان وارد می‌شوند، خنثی سازد. آسیب سلولی ناشی از این مولکول‌های ناپایدار یکی از عوامل سرطان است. ثانیاً، لیکوپن در مکان‌های گسسته متعددی جذب و ذخیره می‌شود که دو مورد از آنها غده پروستات و بیضه‌ها هستند. این لیکوپن را به یک آنتی اکسیدان مفید مخصوصاً برای مردان تبدیل می‌کند.
سطح لیکوپن با باروری مردان نیز ارتباط دارد. مطالعات مقدماتی متعددی شامل مطالعه دکتر Armand Zini از دانشگاه مک گیل، مونترال نشان داده است که مردان دارای لیکوپن کمتر در منی، اسپرم‌هایی بی‌کیفیت دارند. علاوه بر این، عملکرد اسپرم پس از تأمین لیکوپن بهبود می‌یابد. این پدیده نیز به قابلیت آنتی اکسیدانی لیکوپن مربوط است.
علت اصلی مرگ مردان، بیماری قلبی، نیز به آسیب سلولی ناشی از رادیکال های آزاد مربوط می‌شود. از این رو، سلامتی تمام مردان از طریق مصرف منظم غذاهای غنی از لیکوپن یا مکمل‌های غذایی با کیفیت مانند Lyc-O-Mato ارتقا یابد.
گزارش‌های داده شده توسط FDA ارزیابی نشده است. محصولات به دنبال تسکین، درمان یا جلوگیری از بیماری نیستند.
بهترین منابع لیکوپن
اکثر مردم بخش عمده لیکوپن خود در رژیم غذایی را از محصولات گوجه فرنگی تامین می‌کنند. محصولات فرآوری شده گوجه فرنگی سطح لیکوپن بالاتری نسبت به گوجه فرنگی خام دارند. این بدین خاطر است که در حین فرآیند پخت دیواره سلولی گوجه فرنگی در هم می‌ریزد و لیکوپن بیشتری در دسترس قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، یک گوجه فرنگی رسیده حدود 3.7 میلی گرم لیکوپن دارد در حالی که یک فنجان سوپ گوجه فرنگی حاوی بیش از 25 میلی‌گرم لیکوپن است. خوردن محصولات گوجه فرنگی به همراه روغن به جذب آسان‌تر لیکوپن در بدن کمک می‌کند. خوردن سالاد گوجه فرنگی به همراه روغن زیتون به طور چشمگیری توانایی بدن در جذب و استفاده از لیکوپن را افزایش می‌دهد.
لیکوپن همچنین به شکل مکمل نیز در دسترس است. معمولا به شکل قرص یا کپسول فروخته می‌شود. گاهی اوقات نیز به منظور افزایش خواصی آنتی‌اکسیدان سایر مغذی‌ها نیز به فرمول آن اضافه می‌شود. محدودیت مربوط به دوز حداکثر تنظیم نشده است. تا کنون گزارشی در مورد مسمویت ناشی از مصرف زیاد لیکوپن گزارش نشده است.
احتیاط
مکمل‌های آنتی‌اکسیدان مانند لیکوپن می‌توانند با پرتودرمانی و شیمی‌درمانی تداخل داشته باشند، گرچه به نظر می‌رسد که منابع غذایی بی‌خطر باشند.
