نود و پنجمین سالگرد هفته دوچرخه و دوچرخه سواری در ماه جاری است و به همین مناسبت قصد داریم تأثیر دوچرخه بر جنبه‌های گوناگون جامعه را مورد بررسی قرار دهیم. با سیارک همراه باشید.
سال جاری، دویست و یکمین سالی است که از تولید اولین مدل‌های دوچرخه می‌گذرد و از آن زمان تا کنون، دوچرخه‌ها تغییرات بسیار زیادی به خود دیده و بسیار همگانی‌تر شده‌اند. برای نمونه می‌توان به بیش از هزار جاده اختصاصی که در نقاط مختلف جهان، به منظور استفاده دوچرخه سوارها احداث شده است، اشاره کرد. البته تأثیرات استفاده از دوچرخه‌ها را نیز در جهان امروز نمی‌توان نادیده گرفت. به واسطه استفاده از دوچرخه، تلفات جانی ناشی از تصادفات جاده‌ای کمتر شده است (سالیانه پانصد نفر کمتر جان خود را از دست می‌دهند) و آلودگی هوا نیز به خاطر استفاده از دوچرخه‌ها کاهش چشمگیری داشته است. این‌ها نتایج تحقیقات و بررسی‌هایی است که توسط مرکز دوچرخه‌سواری بریتانیا منتشر شده است.
از همان ابتدای معرفی این وسیله نقلیه جدید تا کنون، دوچرخه و دوچرخه‌سواری توانسته است تأثیر چشمگیری بر زیرساخت‌های جامعه بگذارد و به گونه‌ای توانسته دید ما نسبت به جهان و سبک زندگی‌مان را دچار تحول کند. در ادامه متن قصد داریم هشت حرکت بزرگی که با استفاده از دوچرخه‌ها انجام گرفته و تغییرات چشمگیری در جهان به وجود آورده است را بررسی کنیم.
انقلابی در استفاده جمعی از دوچرخه‌ها
در سال 2010 بود که طرحی تحت عنوان استفاده جمعی از دوچرخه‌ها در لندن اجرا شد. طرحی که با استقبال بسیار خوبی از سمت مردم مواجه شد و تنها ظرف مدت یک ماه، چیزی حدود یک میلیون جابه‌جایی به وسیله این دوچرخه‌ها به ثبت رسید. اما این طرح استفاده جمعی از دوچرخه‌ها، ابداع انگلیسی‌ها نبود و در حقیقت ایده اصلی این کار مربوط به یک فرد هلندی بود. ایده‌ای که در سال 1965 توسط لود اسشیمل پِنیک طراحی و پیاده‌سازی شد و با نام «دوچرخه سفید» در میان مردم شناخته می‌شد. ایده اصلی این کار در حقیقت ریشه از جنبش آنارشیستیِ رایج در آن زمان می‌گرفت که توسط گروهکی به نام «پِرُو» مطرح شده بود و لود اسشیمل قصد داشت با این حرکت جدید خود، گونه‌ای جدید از زندگی را به همگان معرفی کرده و آنها را به پیش گرفتن این سبک از زندگی تشویق کند. در آن سال پنجاه دوچرخه سفید رنگ، در نقاط مختلف آمستردام قرار داده شد که هیچ قفل و بستی به آنها متصل نبود و همگان در استفاده از آن کاملاً آزاد بودند.
البته مشکلی که در خصوص این طرح وجود داشت این بود که پلیس آمستردام آن را به گونه‌ای رفتاری مجرمانه تلقی کرده و به سرعت تمامی دوچرخه‌ها را از سطح شهر جمع‌آوری کرد. گروهک پِرُوُ نیز در واکنش به این حرکت پلیس روی دوچرخه‌ها قفل قرار داد و روی بدنه هریک نیز کدی حک کرد، با این وجود، ادامه طرح با شکست مواجه شد. اهمیت این ایده خلاقانه در آمستردام اما به این خاطر است که تمامی طرح‌های حال حاضر استفاده جمعی و به اشتراک‌گذاری دوچرخه‌ها در سطح شهر‌های مختلف جهان، از همان طرح دوچرخه سفید آمستردام ایده گرفته‌اند. در حال حاضر چیزی حدود هزار شهر مختلف در سراسر نقاط جهان از این گونه طرح‌ها بهره می‌گیرند.
دوچرخه سواری و ارتباط آن با حقوق زنان
دهه آخر قرن نوزدهم میلادی به عنوان عصر طلایی دوچرخه‌ها شناخته می‌شود و زمانی است که استفاده از دوچرخه، صرف نظر از جنسیت، میان زنان و مردان به یک اندازه محبوب شد و همگان به استفاده از آن روی آوردند. طی همان سالیان بود که اولین مدل‌های ایمن‌تر از دوچرخه‌ها وارد بازار شدند که چرخ‌های یک اندازه داشتند و سیستم جدید زنجیر چرخ نیز بر روی آن ها به کار گرفته شده بود. این اتفاق مصادف با جنبش‌های فمینیستی‌ای (برابری زنان و مردان) شد که در آن سالیان به اوج خود رسیده بودند و این دو عامل به کمک یکدیگر باعث شدند به مرور استفاده زنان نیز از دوچرخه افزایش پیدا کند. تنها مشکل پوشش زنان دوره ویکتوریایی انگلیس بود که به هیچ عنوان برای دوچرخه‌سواری مناسب نبود و به همین خاطر در سال 1881 مؤسسه‌ای برای ایجاد تغییراتی در پوشش زنان انگلیسی به وجود آمد و در نتیجه فعالیت‌های آنها بسیاری از لباس‌های دست و پا گیر و کفش‌های پاشنه‌بلند جای خود را به لباس‌های راحت‌تر و امروزی‌تر دادند. البته در آن سال‌ها کسانی هم بودند که با این تغییرات مخالف بودند و به عقاید گذشته خود پایبند، با این وجود، در سال 1893 بود که تسی رینولدز با پوشیدن پیراهن و کت و شلواری به خصوص، فاصله میان دو شهر برایتون و لندن را رکاب زد و بدل به نخستین زنی شد که تا کنون چنین اقدامی انجام داده است و با این حرکت خود توانست جنبش‌های آن سال‌ها را وارد مرحله جدیدی کند.
استفاده از دوچرخه برای مبارزه با فقر و کمک به نیازمندان
در سال 2004 و پس از طوفان‌های دریایی سهمگینی که مردم نقاط بسیاری را بی‌خانمان و بی سرپناه کرد بود، مؤسسه خیریه‌ای تشکیل شد که هدف آن کمک به مردم فقیری که بیشتر در قاره آفریقا، آمریکای جنوبی و نواحی جنوب شرقی آسیا سکونت داشتند بود. در حقیقت فعالیتی که این مؤسسه خیریه اقدام به پیاده سازی آن در این نقاط کرد، این بودکه دوچرخه‌ای که دقیقاً از طراحی فنی و ظاهری مشابهی با دوچرخه 95 یورویی بوفالو برخوردار بود را در دسترس کودکان این مناطق گذاشت که به وسیله آن قادر بودند راه طولانی میان مدرسه و خانه خود را با دوچرخه بروند و بازگردند. از زمان تأسیس این مؤسسه تا کنون نزدیک به 126104 دانش آموز با استفاده از دوچرخه قادر بودند به تحصیل خود ادامه داده و مسیر طولانی مانع پیشرفت درسی آنها و ترک تحصیلشان نشده است. بنا به تخمین مسئولان مؤسسه، هر دوچرخه‌ای که در اختیار این کودکان قرار می‌دهند به طور میانگین بر زندگی پنج نفر تأثیر مثبت گذاشته و شرایطشان را بهبود می‌بخشد.
الک سیمن، مدیرمسئول این مؤسسه خیریه در انگلستان است و در مصاحبه‌ای عنوان کرد: «دوچرخه مدلِ بوفالو در میان سایر دوچرخه‌ها همانند فورد در میان خودروها است. این دوچرخه از طراحی بسیار ساده‌ای برخوردار است و وسایل یدکی آن نیز به سادگی قابل دسترس هستند و اگر مشکلی برای هریک از دوچرخه‌ها پیش بیاید، برای تعمیر آن به هزینه چندانی نیاز نخواهد بود.»
گردان‌های نظامی دوچرخه سوار مورد استفاده در جنگ‌ها
از اوایل دهه هشتاد میلادی بود که ارتش بریتانیا برای عملیات‌های ارتباطی و اکتشافی خود اقدام به استفاده از گروه‌های نظامی دوچرخه‌سوار کرد. دلیل جایگزینی دوچرخه با اسب این بود که دوچرخه وزن کمتری داشت و به مراتب صدای کمتری تولید کرده و توجه چندانی به خود جلب نمی‌کرد. با آغاز جنگ جهانی دوم، چیزی حدود چهارده گردان دوچرخه سوار در ارتش بریتانیا خدمت می‌کردند و_ از اهمیت بسیار زیادی برخوردار شدند. در سال 1915 نیز بخش مجزایی برای رسیدگی به این دوچرخه‌سواران و استخدام نیرو‌های جدید در ارتش به وجود آمد.
علاوه بر استفاده از این گردان‌ها در خاک بریتانیا، مأموریت‌های خارجی‌ای نیز برای آنها در نظر گرفته شد که حمله دلیرانه یکی از این گردان‌های دوچرخه‌سوار به واگن‌های حامل مهمات آلمان‌ها از جمله این مأموریت‌ها بود. تنها بریتانای نبود که در زمان جنگ از گردان‌های دوچرخه‌سوار بهره می‌گرفت و ژاپن نیز در سال 1937 و پیش از کوران جنگ جهانی دوم، طی حمله‌ای همه جانبه به چین، از پنجاه هزار دوچرخه سوار در ارتش خود استفاده کرد. در طول دوران جنگ جهانی دوم نیز پیاده نظام ارتش لهستان، تعداد زیادی از این دوچرخه‌سوارها را برای گشت زنی به کار گرفت. در جنگ میان آمریکا و ویتنام نیز، دوچرخه‌های به خصوصی طراحی شده بود که قابلیت حمل بار تا وزن دویست کیلوگرم را داشتند و به منظور جابه‌جایی مخفیانه مهمات مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
ای تی: افسانه مدرن
بدون شک هیچ فیلمی در دنیای سینما به اندازه «ای تی» نتوانسته است این اشتیاق را در کودکان به وجود آورد که سوار دوچرخه خود شده و بیرون بروند. اواخر دهه هشتاد میلادی (1980)، اشتیاق دوچرخه سواری با مدل‌های بی اِم اکس، در میان جوانان و نوجوانان به اوج خود رسیده بود و استیون اسپیلبرگ در فیلم خود در صحنه‌ای از این اشتیاق کمال استفاده را برد؛ صحنه‌ای که در آن الیوت، ای تی و دوستانش تحت تعقیب پلیس قرار گرفته و همگی سوار بر دوچرخه‌های بی اِم اکس ساخت ژاپن در حال فرار هستند.
یکی از دستیاران استیون اسپیلبرگ برای سفارش دادن چهل دوچرخه مدل بی اِم اکس با شرکت ژاپنی سازنده آن تماس گرفت و شخصی که تلفن را جواب داد، به خیال این که دستش انداخته باشند، تلفن را قطع کرد و در نهایت با پیگیری دستیار اسپیلبرگ ماجرا ختم به خیر شد و قراردادی برای خرید دوچرخه میان آنها بسته شد. از آن زمان به بعد بود که نام این شرکت ژاپنی (کواهارا) بیشتر بر سر زبان‌ها افتاد و استودیوهای بزرگ فیلمسازی آمریکایی با آنها قرارداد بستند. یکی از اقدامات جالب این شرکت ژاپنی طی سالیان بعد، طراحی و ساخت دوچرخه‌هایی بود که الهام گرفته از فیلمِ «ای تی» بودند.
پیشرفت و تکامل جاده‌ها و راه‌های ارتباطی
بسیاری بر این باوراند که جاده‌های صاف و هموار امروزی، حضورشان را مدیون پیشرفت صنعت خودروسازی هستند و این در حالی است که در حقیقت افزایش محبوبیت و استفاده از دوچرخه‌ها در اواخر قرن نوزدهم میلادی بود که ایده ساخت این گونه جاده‌ها را به ذهن انسان متبادر کرد. در بریتانیا، به واسطه احداث خطوط راه‌آهن، عملاً تجارت از هر راه دیگری متوقف شده و همین مسئله باعث شده بود به راه‌های عبور و مرور دیگر رسیدگی چندانی نشده و وضعیت چندان خوبی نداشته باشند. به مرور زمان اما و با گسترش استفاده از دوچرخه‌ها، به خصوص در میان قشر کارگر جامعه، بسیاری از شهرها به مناطق روستایی و حومه شهرها مهاجرت کردند. کسانی که مهاجرت کرده بودند برای رفت و آمد به شهر و پیمودن مسیرهای طولانی از دوچرخه استفاده می‌کردند و همین مسئله باعث شد تا سازمانی رسمی برای رسیدگی به جاده‌هایی که توسط این افراد مورد استفاده قرار می‌گرفت تأسیس شود. وظیفه این اُرگان تقویت و بازسازی زیرساخت‌های جاده‌ها و فراهم آوردن شرایطی مساعد برای عبور و مرور دوچرخه‌ها بود. بخش اعظم جاده‌هایی که در حال حاضر در قسمت‌های مختلف بریتانیای آن زمان، به منظور عبور و مرور خودروها استفاده می‌شود، در حقیقت و در ابتدا به منظور استفاده دوچرخه‌ها مورد بهره برداری قرار گرفته بود. البته از سال 1950 میلادی و با معرفی مدل‌های جدید خودروها، این غول‌های آهنی بودند که بدل به سلطان بی رقیب جاده‌ها شدند و تنها طی چند ساله اخیر بوده است که به واسطه مشکلاتی که آلودگی هوا متوجه سلامت انسان کرده است، بسیاری از شهرها و کشورهای دنیا، برنامه‌هایی برای استفاده شهروندان و مردمشان از دوچرخه پیاده کرده و آنها را به این کار تشویق می‌کنند.
قدرت پرواز
در نقاط مختلف دنیا، بسیاری از مردم برادران رایت، اُرویل و ویلبر را که از نخستین کسانی بودند که گام در عرصه هوانوردی گذاشتند، به خوبی می‌شناسند. نکته جالب این است که این دو برادر پیش از ورود به این عرصه سر و کارشان با دوچرخه‌ها بود. در سال 1892 بود که این دو برادر کسب و کار پر رونقی در تعمیر، فروش و اجاره دوچرخه برای خود راه انداخته و از این طریق کسب درآمد می‌کردند. ویلبر رایت، شخصی بود که بیشتر به سفرهای دور و دراز به خارج از شهر علاقه داشت و این درحالی بود که به نظر می‌رسید اُرویل بیشتر به سرعت علاقه نشان می‌دهد و بیشتر دوست داشت در مسابقات شکرت کند تا به سفرهای دور و دراز برود. به هر صورت هر دو به گونه‌ای به دوچرخه و دوچرخه‌سواری علاقه‌مند بودند و همین علاقه و درآمد حاصل از چند سال فعالیت‌شان بود که درنهایت سرمایه لازم برای ابتکار جدیدشان و ساخت هواپیماهای اولیه شان شد.
نکته جالب توجه در خصوص ابتکار این دو برادر، استفاده از برخی از قطعات یدکی دوچرخه ها در ساخت و طراحی مدل‌های اولیه هواپیماهایشان بود. برای نمونه در سال 1901 یک مدل دوچرخه که در آن زمان در اختیار داشتند را به طور کامل باز کرده و تحقیقات جامعی برای استفاده از این قطعات در هواپیمای خود انجام دادند. در آن زمان این دو برادر شش مغازه بزرگ مخصوص تعمیر دوچرخه در اختیار داشتند و در یکی از این مغازه‌ها شروع به ساخت هواپیمای اولیه خود کرده و به زودی متوجه شباهت‌هایی که هواپیما باید با دوچرخه داشته باشد، شدند. برای نمونه هواپیمای آنها می‌بایست همانند دوچرخه از قطعات سبکی در ساختش استفاده شود و نیز مانند دوچرخه باید به گونه‌ای طراحی شود که تعادل آن در زمان حرکت کاملاً حفظ شود. در آن زمان البته اوتو لیلنتال آلمانی و نیز گلن کرتیس آمریکایی هم که هر دو از طرفداران پر و پا قرص دوچرخه‌ها بودند، فعالیت‌هایی در خصوص ساخت هواپیما انجام دادند و البته نامشان همانند برادران رایت بر سر زبان‌ها نیفتاد.
حمل سفارش‌ها با استفاده از دو چرخه
ایده استفاده از دوچرخه برای جابه‌جایی محصولات مختلف چیز تازه‌ای نبود و تقریباً به محض وارد شدن دوچرخه‌های پدالی در بازار (از اوایل سال 1860)، بسیاری برای فرستادن بسته‌ها و دیگر محصولات خود از دوچرخه‌های جدید استفاده می‌کردند. در کوران جنگ جهانی دوم، دیدن کودکانی که به نظر هنوز بقدری بزرگ نشده بودند که توان خدمت در ارتش را داشته باشند، در حالی که با دوچرخه‌های خود پیام‌های مهمی را در میان حملات سهمگین هوایی به مقصد می‌رساندند، چیز عجیبی نبود. از سال 1980 به بعد بود که دیدن پیک‌های دوچرخه سوار در لندن، تبدیل به منظره‌ای کاملاً عادی شده بود و هنوز که هنوزه این پیک‌ها در شهر فعالیت می‌کنند و حامل هر چیزی می‌توانند باشند؛ از اسناد و مدارک کاغذی گرفته تا نمونه‌های خون و... . البته با شروع قرن بیست و یکم دیگر کار این گونه پیک‌ها به طور تقریباً انحصاری به حمل سفارش‌های مربوط به خوراک و غذا تعلق گرفته است و شرکتی بسیار بزرگ از سال 2013 فعالیت خود را در این زمینه آغاز کرده و با رستوران‌های بسیاری قرارداد بسته است. نام این شرکت دلیورو (Deliveroo) است.ترجمه itrans.ir
