اثرات نشر اخبار جعلی در واتساپ و پیام رسان های مشابه بخش دوم
محمد رضا عاشوریدر۱۴۰۳/۲/۱۸چند ماه پیش از فرا رسیدن انتخابات ریاست جمهوری سال جاری در مکزیک، یک ویدئوی تدوین شده که زیرنویسی نیز همراه آن بود، در واتساپ شروع به دست به دست گشتن کرد. در این ویدئو، مردی در ایالت تاباسکوی مکزیک، زنده زنده در حال سوزانده شدن بود و این در حالی بود که جمعیت حاضر در صحنه فریاد «مُرینا» سر می دادند (مُرینا نامِ جنبش سیاسی ای است که در رأس آن آندره مانوئل لوپز اُبرادور قرار دارد. او شخصی است که در نهایت در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شد و به عنوان رئیس جمهور آینده مکزیک شناخته شد.) و همه چیز در تدوین ویدئو به گونه ای طرح ریزی شده بود که نشانگر این موضوع باشد که آن شخص، به واسطه عقاید سیاسی خود مورد شکنجه قرار گرفته است و به این خاطر است که حساب پس می دهد. زیرنویسی هم برای ویدئو در نظر گرفته شده بود که واژه های نا محترمانه ای را به چپ گراهای مکزیک خطاب می کرد. بسیاری از مردم، این ویدئو را برای بررسی این که تا چه حد واقعی است، برای همان مؤسسه ای که پیش از این و در بخش قبلی مقاله توضیحاتی در خصوص آن داده شد، ارسال کردند.
روزنامه نگاران و نیز کسانی که وظیفه شان بررسی منابع خبری مختلف در مکزیک است، این ویدئو را به دقت مورد بررسی قرار داده و در نهایت مشخص شد که آن شخص، به این خاطر در حال سوزانده شدن بود که قصد داشت یک موتور سیکلت را بدزدد و اساساً به هیچ عنوان به واسطه عقاید سیاسی اش چنین شکنجه ای برای اش در نظر گرفته نشده بود. علاوه بر این در ویدئوی کامل و دستکاری نشده ای که از این واقعه گرفته شده بود، مردم حاضر در صحنه، نام کاندیداهای مختلفی را به زبان می آوردند و همگی طرفدار یک حزب و جنبش سیاسی به خصوص نبودند. در نهایت نیز مسئولان این مؤسسه، مقاله ای در این خصوص منتشر کرده و تمامی حقایق و اسناد موجود را در آن ضمیمه کرده و سپس مقاله را برای مردم ارسال کردند و از آن ها درخواست کردند تا این مقاله را در گروه های خود به اشتراک بگذارند.
اثرات نشر اخبار جعلی در واتساپ و پیام رسان های مشابه بخش اول
برزیل نیز از جمله کشورهایی است که از گزند چنین خبرهای ضد و نقیضی مصون نمانده است؛ دنیل براماتی، مدیر مسئول بخش تحقیقات مطبوعات برزیل و نیز یکی از افراد شاغل در مؤسسه ای است که برای بررسی صحت و چند و چون خبرهای منتشر شده در واتساپ، تأسیس شده است. او در مصاحبه ای از نگرانی های خود در خصوص این گونه اخباری که در واتساپ منتشر می شود گفته است؛ رانندگان کامیون برزیلی، در ماه مِی، به وسیله واتساپ با یکدیگر هماهنگ شده و اعتصابی سراسری را برنامه ریزی کردند که مشکلات عدیده ای را پدید آورد. او در ادامه صحبت های خود در خصوص اطلاعات و اخبار غلط و بی پایه و اساسی گفت که در باره نامزد های انتخاباتی و نیز خطرات واکسن های دولتی در واتساپ مطرح شدند؛ برای نمونه خبری که در خصوص خطرات واکسن تب زرد در واتساپ منتشر شد تا جایی پیش رفت که مقامات دولتی را مجبور به آن کرد که به طور رسمی و طی بیانه ای اعلام کنند که این خبر به هیچ عنوان صحت ندارد. او در نهایت عنوان کرد که از زمان تشکیل این مؤسسه (بررسی خبرهای موجود در واتساپ) نزدیک به هفده هزار پیام از سوی کاربران واتساپ در برزیل دریافت شده است. ماه اکتبر آینده، انتخابات ریاست جمهوری در برزیل انجام خواهد گرفت و به همین خاطر، متصدیان برنامه پیام رسان واتساپ، نرم افزار هایی در اختیار مسئولان برزیلی قرار داده اند که به واسطه آن قادر خواهند بود، لینک های خبر های اصلی را (که خبرهای بی اساس و دروغین به جای آن ها در واتساپ منتشر می شود)، در آن واحد برای تعداد زیادی از کاربران ارسال کنند و این مسئله به مراتب کار آن ها را برای پیشگیری از انتشار چنین اخباری ساده تر خواهد کرد. البته تنش های زیادی به واسطه استفاده از واتساپ تا کنون در برزیل به وجود آمده است؛ چیزی حدود صد و بیست میلیون نفر کاربر فعال واتساپ در برزیل وجود دارند و مسئولان برزیلی، تا کنون سه بار به طور کامل استفاده از این برنامه پیام رسان را متوقف کرده اند. آخرین باری که دسترسی به این برنامه به طور کامل در برزیل مسدود شده است به سال 2016 باز می گردد.
با تمامی این تفاسیر اما به نظر می رسد که جنبه تاریک و ناخوشایند استفاده نادرست از برنامه پیام رسان واتساپ، در هندوستان پر رنگ تر از سایر نقاط است. بالغ بر 225 میلیون نفر کاربر فعال واتساپ در هندوستان وجود دارند (بنا به آماری که دولت هندوستان منتشر کرده است) و روز به روز نیز به تعداد این کاربران افزوده می شود و این تعداد در حال رسیدن به 240 میلیون نفری است که از شبکه اجتماعی فیسبوک استفاده می کنند. در هندوستان، بی تجربگی و عدم آگاهی کافی مردم از چگونگی استفاده از برنامه های پیام رسان، در کنار رمزگذاری هایی که مختص به این برنامه ها است و پیش تر در خصوص آن اطلاعات دقیق تری عنوان شد، باعث شده است تا اتفاقات ناخوشایندی در هندوستان رخ دهد و سوء تفاهم هایی که بعضاً به خشونت کشیده می شوند. بنا به اطلاعات رسمی منتشر شده توسط مقامات هندوستان، علاوه بر حادثه مربوط به سیزدهم جولای که در آن احمد کشته شد (پیش تر وصف کامل این حادثه عنوان شد)، در همین چند هفته اخیر و به واسطه شایعاتی که در خصوص حضور قاچاقچیان کودک و اعضای بدن انسان در این برنامه های پیام رسان عنوان شده است، بالغ بر بیست و چهار نفر توسط افراد گروه ها و فرقه های متفاوت هندی به قتل رسیده اند. این رفتار های خشونت آمیز و تلفات های انسانی، خشم دولت مردان هندی را بر انگیخت و در نهایت باعث شد تا طی بیانه ای رسمی، از مسئولان واتساپ درخواست کنند تا قابلیت رد یابی منابع خبر های ضد و نقیض و این گونه اقدامات امنیتی بیشتر شود. آن ها در بیانه خود اعلام کرده اند که در غیر این صورت از مسئولان واتساپ شکایت خواهند کرد و روند قانونی را در پیش خواهند گرفت. این مسائل و مشکلات در هندوستان تا جایی پیش رفته است که ایستگاه های مرکزی پلیس و نیز برخی مؤسسه های اجتماعی هندی، تدابیری اندیشیده اند تا مردم را از خطرات این خبر های ضد و نقیض آگاه کنند: برای نمونه عده ای اقدام به برگزاری تئاتر های خیابانی در این خصوص کرده اند و عده ای دیگر نیز به سبک و سیاق دوران باستان، با بلند گو های خود در خیابان با صدای رسا به همگان اعلام می کنند که نباید این گونه خبر ها را باور کنند.
با تمامی این تفاسیر این گونه به نظر می رسد که مسئله در هندوستان جدی تر و ریشه ای تر از آن چیزی است که به نظر می رسد و بسیاری از متخصصان شبکه های اجتماعی و برنامه های پیام رسان عنوان کرده اند که دولت مردان هندی، در واکنش نشان دادن به این مسئله که روز به روز حاد تر و جدی تر می شود، تدابیر کافی را اتخاذ نکرده و آن گونه که باید و شاید عمل نکرده اند. این متخصصان بر این باور اند که این عدم نشان دادن واکنش بیشتر به این خاطر است که احذاب تند رویی که در هندوستان وجود دارند و فعالیت می کنند، خود از طرفدار های پر و پا قرص این گونه برنامه های پیام رسان بوده و بسیاری از مواقع از این برنامه ها استفاده می کنند تا خبر های جعلی را منتشر کرده و به ضرر رقیبان خود عمل کنند. اخیراً در هندوستان یک انتخابات حذبی برگزار شد که به گونه ای پیش در آمدی بر انتخابات اصلی و ملی سال 2019 به شمار می رفت و نقشی تأیین کننده در روند آن می گذارد؛ محققان واتساپ با بررسی هایی که در هندوستان انجام دادند به این نتیجه دست یافتند که یکی از احذاب سیاسی حاضر در آن انتخابات (البته از عنوان کردن نام حذب خود داری کردند) از واتساپ برای پیش برد اهداف خود سوء استفاده کردند و هزاران گروه مختلف در این برنامه پیام رسان به وجود آوردند و از آن ها برای انتشار مطالب خود و از بین بردن چهره رقبای خود بهره گرفتند و برای دست یابی به این مهم از افرادی استفاده کردند که طرفدار حذب شان بوده و به آن ها وفادار بودند. این محققان توانستند بسیاری از این گروه ها را شناسایی و اقدامات آن ها را متوقف کنند، با این حال تعداد زیادی از این گروه ها نا شناس باقی مانده و به فعالیت خود ادامه دادند.
این سوء استفاده ها از واتساپ و پیامد های شومی که با آن همراه شده است، به گونه ای نشان گر این مسئله است که چگونه در سال های اخیر، امکانات حاصل شده از تکنولوژی بدل به تهدیدی برای انسان شده اند؛ تهدیدی که بیشتر ریشه در خبر های جعلی و ضد و نقیض دارد. از زمانی که برنامه پیام رسان واتساپ شروع به فعالیت کرد، مهمترین هدف اش آن بود که تا جای ممکن اطلاعات کمتری در خصوص کاربران خود داشته باشد و دو مؤسس و بنیان گذار اصلی واتساپ، برایان اَکتون و جان کوم، افرادی آزادی طلب بودند که عقیده شان به حریم خصوصی افراد و احترام گذاشتن به این حریم، اصلی ترین دلیل شان از راه اندازی واتساپ بود. در نهایت در سال 2014 بود که مسئولان فیسبوک، حق انحصاری استفاده و راه اندازی واتساپ را به قیمت نجومی نوزده میلیارد دلار خریداری کردند (گران قیمت ترین خرید فیسبوک تا کنون) و از آن زمان به بعد، برای این برنامه پیام رسان، افرادی متخصص را به کار گرفته و تمامی تلاش خود را به کار بستند تا از انتشار اخبار جعلی و ضد و نقیض جلوگیری کنند؛ از جمله این اقدامات می توان به استخدام هزاران فرد متخصص در زمینه رد یابی پیام ها و نیز به کار گرفتن هوش مصنوعی برای شناسایی آن دسته از پیام هایی که محتوایی تهدید کننده داشتند، اشاره کرد. محققان بر این باور اند که جدا کردن کنترل واتساپ از فیسبوک، توسط مسئولان و مستقل شدن کنترل آن به طور کلی، باعث شد تا این گونه مشکلاتی که به چند نمونه از آن ها اشاره شد، کمتر شوند. البته برخی هم بر این باور اند که این گونه اقدامات با هدف اصلی فیسبوک که داعیه آن را دارد، یعنی انتشار دموکراسی در سراسر نقاط دنیا سازگاری ندارد.
سخنگوی حال حاضر واتساپ در مصاحبه ای عنوان کرد: «تمامی تمرکز ما از روز نخست بر این بوده است که اطلاعات هر شخصی تا جایی که امکان دارد، ایمن باقی مانده و کسی به آن ها دسترسی نداشته باشد و همه قادر باشند که گفتگو هایی کاملاً خصوصی در این برنامه پیام رسان داشته باشند. البته در سوی دیگر نیز شاهد نتایج خطرناک و بعضاً خشونت باری هستیم که به واسطه نشر اطلاعات و اخبار جعلی رخ می دهند و همین مسئله است که باعث شده تا به فکر اتخاذ تدابیری جدید در این خصوص باشیم و این مسئله اجتناب ناپذیر است.».
اَکتون و کوم، دو شخصی که بنیان گذاران اصلی واتساپ به شمار می روند، تا کنون مشاجره های بسیاری با مسئولان فیسبوک بر سر مسئله دسترسی به اطلاعات شخصی افراد داشته اند. در نهایت اما سال گذشته بود که اَکتون به طور کلی از این مشاجره ها کناره گرفت و کوم نیز در سال جاری استعفای رسمی خود را از هدایت واتساپ عنوان کرد. استعفای کوم مصادف با گزارش رسمی ای بود که روزنامه واشینگتن پُست آمریکا، از مشاجره های میان کوم و مسئولان فیسبوک نقل کرد. کوین لی، یکی از مدیران ارشد در یکی از بخش های فیسبوک بود که تا سال 2016 برای فیسبوک فعالیت می کرد. او در این خصوص عنوان کرد: « اَکتون و کوم، در خصوص حریم خصوصی افراد و اطلاعات شخصی آن ها به هیچ عنوان کوتاه نمی آمدند و مسئله این جا بود که این دو به هیچ سازمان و اُرگان به خصوصی وابستگی نداشتند و به همین دلیل، ماندن بر سر موضع شان، کاری ساده تر بود و از این لحاظ محدودیتی نداشتند.».
واتساپ، هیچ گاه نام خود را به عنوان یک شبکه اجتماعی مطرح نکرده بود، چرا که محتویات و مطالب موجود در آن، در معرض دید عموم قرار نمی گرفت و الگوریتم های این برنامه به گونه ای است که اطلاعات را همانند شبکه های اجتماعیِ دیگر (فیسبوک، اینستاگرام و...)، منتشر و به اصطلاح وایرال نمی کند. اما مسئله ای که در خصوص واتساپ مطرح است، این است که حتی با وجود نبود چنین الگوریتم هایی در برنامه، به واسطه قابلیت فُروارد کردن و فرستادن پیام هایی مشابه برای کاربران دیگر، نقشی دو گانه به خود می گیرد. به عبارت دیگر هم برنامه ای پیام رسان است و هم شبکه ای اجتماعی. مسئولان قبلیِ این برنامه پیام رسان نیز همان گونه که عنوان شد، به شدت با هرگونه دسترسی به اطلاعات شخصی کاربران و محدود کردن استفاده آن ها از برنامه مخالفت می کردند. در نهایت توقف کلی برنامه و مسدود شدن واتساپ در کشور برزیل و نیز فزونی گرفتن پیام های تبلیغاتی غیر مجاز در آن سبب شد تا روند کاری برنامه وارد یک دوره بحرانی شود؛ دوره ای که مسئولان فیسبوک اطلاعات کافی برای خارج شدن از آن را نداشتند و دو متخصص و مؤسس واتساپ نیز دیگر در دسترس نبودند. همین باعث شد تا مسئولان فیسبوک، متخصصین و مهندسانی زبده را برای این منظور به کار بگیرد و با پرداخت هزینه هایی گزاف، فعالیت ها و نیز تعداد ساختمان هایی که برای کار به واتساپ اختصاص می گیرد را دو چندان کند. همچنین آن ها ساختمان مرکزی واتساپ را به مِنلو پارک منتقل کردند؛ جایی که مرکز فعالیت های فیسبوک نیز به شمار می رود.
هفته گذشته، مسئولان اقدام به آموزش شیوه هایی به گروهی از افراد هندی کردند که به واسطه آن قادر خواهند بود اخبار های جعلی و بی پایه و اساس را تشخیص دهند. علاوه بر این، قسمت هایی از روزنامه های هندی نیز برای این کار در اختیار مسئولان واتساپ قرار گرفته اند و در این قسمت ها، آن ها اقدام به انتشار نکاتی می کنند که شهروندان هندی برای شناسایی اخبار ضد و نقیض و جعلی باید مد نظر داشته باشند و در صورت مشاهده چنین نکاتی، به دنبال اخبار اصلی ومنابع خبری موثق تر باشند. از اقدامات دیگر مسئولان واتساپ می توان به استخدام مهندسینی اشاره کرده که وظیفه شان تنها رسیدگی به اخباری خواهد بود که در خصوص کمپین های انتخاباتی و توسط احذاب سیاسی منتشر می شود. تکنولوژی جدیدی نیز به کار گرفته شده است که به واسطه آن قادر خواهند بود تشخیص دهند که آیا فرد پیام را به اصطلاح فُروارد کرده است و یا این که مطالبی که تحت عنوان خبر منتشر کرده است را خود نوشته و جعل کرده است.
دنیلز، مدیرمسئول جدید واتساپ، در نخستین هفته کاری اش در ماه مِی، سیصد نفر از مستخدمین برجسته واتساپ را به نشستی دعوت کرده و با آن ها به گفتگو نشست. دنیلز هنوز حاضر به شرکت در نشست های خبری نشده است با این وجود اطلاعات مختصری در اختیار رسانه ها قرار داده است مبنی بر این که آن ها به هیچ عنوان قصد ندارند به حریم خصوصی افراد وارد شده و به اطلاعات شخصی شان دسترسی داشته باشند و سیاست های پیشین در این خصوص، دست نخورده باقی خواهند ماند، با این وجود تدابیر جدیدی اتخاذ خواهد شد که به واسطه آن بتوان امنیت افراد را تضمین کرد و از بروز رخداد هایی که پیش از این شاهد اش بوده ایم و نیز از اثرات سوئی که واتساپ به واسطه نشر اخبار جعلی می تواند داشته باشد، جلوگیری کنیم.